Tajemnicza wyprawa Tomka - Alfred Szklarski, Korzeń zrodzony z piorunu

Korzeń zrodzony z piorunu

Tomek gwałtownie usiadł na posłaniu. Półprzytomny, ujrzał pochylonego nad sobą bosmana. Otrząsnął się z okropnego snu. Z zewnątrz naprawdę dobiegały głosy ludzkie oraz rżenie i kwik koni.

– Zbudziłem cię, boś skakał jak ryba w sieci – powiedział bosman. – Wstawaj, Buriaci już zaprzęgają konie do tarantasu. Zaraz jedziemy do tego buddyjskiego znachora.

– Szkoda, że pan mnie wcześniej nie obudził! – rzekł Tomek, wzdychając z ulgą. – Miałem okropne sny…

– Pewno zmory cię męczyły po przejedzeniu!

– Być może, nieźle się wystraszyłem.

– Ho, ho, sam wiem coś o tym! Pewnej nocy podczas rejsu do Kapsztadu[86] kumple musieli chlusnąć mi na łeb wiadro zimnej wody, bo myśleli, że szlag mnie trafi we śnie!

[86] Kapsztad (Capetown) – stolica oraz główny port Kraju Przylądkowego (Republika Południowej Afryki), leżący u stóp Góry Stołowej.

– A cóż to takiego panu się przyśniło?

– Jakaś Murzynka zawlokła mnie w celu matrymonialnym przed ołtarz…

Tomek wybuchnął śmiechem. Bosman zawsze się obawiał nawet myśli o ożenku.

– Nie śmiej się bratku z cudzego upadku, bo potem i ciebie nikt nie pożałuje! – burknął marynarz.

– Przecież nic się panu nie stało! Jest pan kawalerem!

– Niby tak, ale kto wie, czy to tylko nie dzięki temu, że na wszelki wypadek nie zlazłem w Kapsztadzie na ląd.

– Nie wiedziałem, że jest pan aż tak przesądny!

– Sen mara, Bóg wiara, ale strzeżonego pan Bóg strzeże! Widzisz, w Kapsztadzie jedna dzierlatka naprawdę ogniście robiła do mnie oko! Ile razy zawijałem, już czekała w porcie…

Tomek rozchmurzył się na dobre, usłyszawszy nieznany mu dotąd epizod z bujnego życia przyjaciela. Pospiesznie narzucił ubranie. Wyszedł przed dom. Smuga gotowy do drogi siedział na stopniach. Wyglądał bardzo mizernie. Synowie Batujewa kończyli zaprzęganie koni do tarantasu.

– Myślałem, że pojedziemy bez ciebie. Spałeś jak suseł – odezwał się Smuga na widok Tomka.

– Na szczęście bosman mnie obudził, zaraz osiodłam konie – odparł młodzieniec.

– Udadżalaka już to zrobił, zjedz coś przed drogą – powiedział Smuga, blado się uśmiechając.

– Wcale nie jestem głodny po wczorajszym obżarstwie. Tylko nałożę kurtkę i będę gotów!

– Tomku, w podręcznej torbie znajdziesz młynek modlitewny, zabierz go ze sobą – polecił Smuga.

– Dobrze, proszę pana.

Niebawem Smuga wygodnie spoczywał w tarantasie. Batujew wskoczył na przód wozu, ujął lejce i syknął na konie. Trzej łowcy dosiedli wierzchowców. Pognali za pojazdem. Szybko mknęli wyboistym traktem. Nie zatrzymując się, minęli ukrytą w dolince wioszczynę kozacką. Różniła się ona wyglądem od buriackich ułusów. Poszczególne gospodarstwa ogrodzone były wysokimi płotami, chaty posiadały po kilka okien i małe ganki wsparte na niskich słupach. W obejściach widać było zabudowania gospodarskie, których nie spotykało się w buriackich ułusach. Batujew wciąż ponaglał konie, toteż po krótkiej jeździe znaleźli się na skraju rozległej doliny. Tutaj na małym kopulastym wzgórzu stał wśród drzew buddyjski dacan[87].

[87] Dacan – klasztor.

Łowcy byli zachwyceni malowniczym widokiem. Dacan zbudowano według wzorów architektury mongolskiej, cechującej się niezwykłą lekkością, oryginalnym kształtem i żywymi barwami. Trzypiętrowy klasztor stopniowo zwężał się ku szczytowi. Każda następna kondygnacja świątyni była znacznie mniejsza od poprzedniej oraz oddzielona od niej gankiem i zdobionym rzeźbą dachem, wysuniętym daleko nad ściany niższego piętra. Narożniki dachów były wygięte ku górze. Nad nimi, a także nad wejściem do świątyni, widniały pozłacane chorła – symboliczne buddyjskie koła wiecznego powrotu, z dwiema sarenkami klęczącymi po obydwu stronach.

Batujew powstrzymał konie przed bramą w murowanym ogrodzeniu okalającym dacan. Łowcy zsiedli z wierzchowców i przywiązali je do tarantasu. Pomogli Smudze zejść z wozu, a potem poprowadzili go w kierunku klasztoru. Jak zwykle przed buddyjskimi świątyniami, na prawo od bramy stał wielki bęben modlitewny, którego walec pokrywały święte formuły. Wyznawcy buddyzmu przechodząc obok bębna, obracali go, wierzyli bowiem, iż jest to równoznaczne z odmówieniem wyrytych na nim modlitw.

W progu klasztoru powitał ich młody mnich ubrany w czerwone szaty. Batujew wyjaśnił mu, że przybyły z dalekich krajów angaszi[88] pragnąłby zasięgnąć porady lekarskiej u świętego lamy. Prośba ta wcale nie zdziwiła mnicha. Podobne odwiedziny zapewne zdarzały się dość często. Pochylił głowę na znak zgody i poprowadził gości w głąb klasztoru. W tej chwili nie było w nim nikogo. Pomiędzy dwoma rzędami drewnianych kolumn podtrzymujących strop w samym środku świątyni stał olbrzymi posąg siedzącego Buddy. U jego stóp znajdował się ołtarz zastawiony posążkami bóstw oraz czarkami zawierającymi ofiary z prosa, mleka, słodyczy i tarasunu. Zapach świeżych kwiatów mieszał się z odurzającym aromatem kadzideł. Ze stropu zwisały długie chorągwie z wizerunkami buddyjskich bóstw i kolorowe szarfy z formułami modlitw. Ściany świątyni pokrywały malowidła, przedstawiające różne wcielenia Buddy i Tsongkhapy, reformatora buddyzmu. Wśród najnowszych wcieleń znajdowali się: dalajlama z Lhasy, najwyższy kapłan w Tybecie, będący wówczas również głową państwa, Chutuchta – zwierzchnik buddyjski w Mongolii oraz Bandido-Chambo-lama – rezydujący w Kraju Zabajkalskim.

[88] Angaszi – zawodowy myśliwy.

Młody mnich uchylił ciężką zasłonę. Za nią ukryte były schody łączące świątynię z wyższym piętrem. Wprowadził podróżników do komnaty obitej jedwabiem. Wokół rozłożone były grube maty do siedzenia, a przy nich stały niskie, lakierowane stoliczki. W rogu mieścił się domowy ołtarzyk ze złoconymi burchanami.

Zaledwie podróżnicy spoczęli na matach, pojawił się święty lama. Trudno było określić jego wiek. Brązowa, lekko lśniąca skóra na twarzy zdradzała zaledwie nikłe ślady zmarszczek pod skośnymi, małymi oczami. Bystrym wzrokiem ogarnął gości, skłonił się przed nimi, pochylając głowę przystrojoną w wysoką, żółtą czapkę, zwężającą się ku górze i trochę wygiętą do przodu. Ubrany był w ciemnoczerwony płaszcz bez rękawów z chińskiego brokatu oraz w jaśniejszy szeroki szal, którego jeden koniec nosił przerzucony przez ramię na plecy. Za jedwabnym pasem zatknięty miał duży różaniec, a w dłoniach trzymał mały młynek modlitewny. Spoglądając na gości, jednocześnie wolno obracał walec młynka. Wokół lamy unosił się mdły zapach perfum.

Podróżnicy powstali z mat. Lama zawołał coś cichym, bezbarwnym głosem. Młody mnich znów wsunął się do komnaty. W imieniu swego zwierzchnika kolejno wręczył każdemu gościowi khatę, barwny, cienki, jedwabny szal, zazwyczaj ofiarowywany przez buddystów dostojniejszym przybyszom. Czynił to z nadzwyczaj uroczystą miną, nisko pochylając głowę.

Smuga z kolei podarował świętemu lamie ozdobny młynek modlitewny ze słynnego klasztoru w Hemis, a potem złożył ofiarę pieniężną na klasztor. W ten sposób wymieniono pierwsze uprzejmości. Młodzi klerycy wnieśli kociołek z czułuntse oraz drewniane misy z suchymi ciastkami, słodyczami i suszonymi owocami. Lama wydobył spod fałd ubrania swą czarkę, wylizał ją dokładnie i podsunął nalewającemu czułuntse. Przed gośćmi ustawiono czarki porcelanowe.

Lama, nie przerywając kręcenia bębenka modlitewnego, bawił gości rozmową. Opowiadał o swoim pobycie w świątyni w Lhasie, wypytywał o klasztor w Hemis. Batujew słuchał go w nabożnym skupieniu, z szacunkiem pochylając głowę na piersi. Lama dobrze mówił po rosyjsku, aczkolwiek jego ruszczyzna brzmiała charkotliwie jak u większości Mongołów. Żywe, czarne oczy wciąż przenosiły się z jednej twarzy na drugą, w końcu przylgnęły wzrokiem do pobladłego Smugi. Przerwał pogawędkę, wpatrując się w jego twarz. Wszyscy ucichli, a lama nie odrywając wzroku, cicho się odezwał:

– W świątyni buddyjskiej każdy znajdzie to, czego szuka, choć rosyjscy popi[89] uważają nasze klasztory za siedliska diabłów. Dla popów i rosyjskich zarządców braccy[90] są po prostu zwierzętami.

[89] Pop – nazwa duchownego w Kościołach prawosławnym i greckokatolickim.

[90] Sybirscy wieśniacy nazywali Buriatów brackimi.

– Nie jesteśmy Rosjanami – pospiesznie wtrącił Tomek. – Przybyliśmy do ciebie, dostojny lamo, abyś pomógł naszemu rannemu towarzyszowi.

– Słusznie uczyniliście. Rosyjscy lekarze dbają tylko o mungum[91]. Proszę, pójdźcie za mną, dostojni goście!

[91] Mungum – pieniądze.

Wprowadził ich do oddzielonej zasłoną izby. Był to jego „gabinet” lekarski, a zarazem apteka. Dwie ściany były obudowane półkami pełnymi różnych naczyń, na trzeciej wisiały pękate skórzane woreczki, opatrzone tybetańskimi napisami.

Lama pomógł Smudze zdjąć ubranie. Usadowił go na macie przy oknie. Odbandażował ranę. Była trochę zaropiała. Lama zdjął z kołków kilka woreczków. Wsypując z nich jakieś zioła do tygielka, mruczał zaklęcia czy też modlitwy. Potem robił rękami tajemnicze znaki nad tyglem i spluwał za siebie.

Bosman trącił Tomka w łokieć.

– U nas znachorki też tak leczą po wsiach głupie baby… – mruknął po polsku.

– Cicho bądź, bosmanie – skarcił go Tomek. – Pal licho śmieszne sztuczki, byle lekarstwo było dobre.

– Święta racja, brachu, ale na wszelki wypadek przygotuj świeże bandaże, bo ten księżulo, chociaż pachnie jak perfumeria, chyba rzadko się myje. Popatrz, jak mu gęba błyszczy.

Tomek zgromił przyjaciela spojrzeniem, lecz wydobył z torby opatrunki. Położył je na macie przy Smudze. Lama tymczasem przelał wywar ziołowy do miseczki. Zanurzył w niej jedwabną szmatkę, obmył ranę. Smuga cierpliwie znosił te zabiegi. Gdy lama w końcu przyniósł jakąś ciemną maść, podsunął mu własne bandaże. Wkrótce ramię było z powrotem obandażowane.

– W porę przyszedłeś, zły duch chciał się zagnieździć w twoim ramieniu, ale przegnałem go zaklęciami – rzekł lama po zakończeniu zabiegu. Teraz przystąpił do gruntownego badania pacjenta. Jednocześnie bezdźwięcznie poruszał ustami, marszczył czoło, jakby gniewał się na kogoś. Wreszcie odstąpił od Smugi.

– Ciebie leczył już ktoś z naszych świątobliwych lamów – powiedział głośno.

– Nie mylisz się, dostojny mężu – odparł Smuga. – Było to w klasztorze w Hemis. Kiedyś, podczas wyprawy w Afryce, zostałem zraniony…

– Nie musisz mi tego mówić, wiem o tym – przerwał mu lama. – W tobie drzemie straszliwy zły duch… Ktoś za pomocą trucizny pomógł mu zawładnąć twoim ciałem.

Tomek z bosmanem zdumieni spojrzeli na lamę. Skąd on mógł wiedzieć, że Smuga był kiedyś zraniony zatrutym nożem?

– Twoja świeża rana niczym ci już nie grozi. Za dwa dni możesz zdjąć opatrunki – mówił lama. – Niebezpieczeństwo przedstawia inny zły duch. Tylko uśpiono go w tobie. On znów się budzi…

Tomek pobladł przestraszony, a i bosman zaniepokoił się nie na żarty. Czyżby naprawdę coś groziło Smudze? Tomek teraz przypomniał sobie, że lekarze króla Bugandy nie ręczyli za trwały skutek kuracji.

– W porę przyszedłeś do mnie. Wprawdzie złośliwy duch nadal pozostanie w tobie, ale ponownie go uśpię – powiedział lama.

Zdjął z kołków kilka nowych woreczków. Wydobył z nich zioła potłuczone na miałki proszek, mieszał je, mrucząc zaklęcia i czyniąc rękoma tajemnicze znaki. Następnie wrzucił część proszku do tygielka z wodą i postawił go na ogniu. Resztę przygotowanego leku wsypał do woreczka. Minęła dłuższa chwila. Lama nalał wywaru do czarki. Podał ją Smudze, mówiąc:

– Wypij ten lek. Sporządziłem go z cudownego korzenia rośliny, która, jak głoszą starodawne chińskie legendy, rodzi się z uderzenia piorunu. On ponownie uśpi ducha choroby.

– Cóż to za ziele, szanowny lamo? – z niedowierzaniem zapytał bosman.

– Jest to żeń-szeń[92], czcigodny panie – odparł lama. – Jako lek znany jest chińskiej medycynie od przeszło trzech tysięcy lat. Niełatwo go znaleźć, rośnie bowiem jedynie nad brzegami źródeł wytryskujących z ziemi po uderzeniu w nią piorunu.

[92] Żeń-szeń (Panax ginseng, po chińsku ginseng) – bylina z rodziny araliowatych. Rośnie we wschodniej Azji, zwłaszcza w północnych Chinach i Korei. Obecnie prowadzi się specjalne plantacje: w Związku Radzieckim, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, Japonii. Część zielna żeń-szenia osiąga około 70 cm wysokości, ma szarozielone, pięciopalczaste liście, drobne kwiaty i późnym latem wydaje jasnoczerwone albo czarnoczerwone jagody. Korzeń tej rośliny używany w lecznictwie wywiera szczególnie dobroczynny wpływ na korę mózgową, system nerwowy i jako środek wzmacniający rekonwalescentów.

– A czy naprawdę ma moc uzdrawiania? – indagował bosman.

– Na znak, że jest życiodajny, bogowie nadali mu kształt ludzkiej postaci. Dawni lekarze chińscy potrafili sporządzić z niego lek opóźniający nawet o jakiś czas zgon człowieka leżącego już na łożu śmierci.

Smuga wypił wywar podany mu przez lamę, a bosman, jak zawsze ciekawy i przekorny, znów zagadnął:

– Czy możesz nam, szanowny lamo, zdradzić tajemnicę, skąd się dowiedziałeś o cudownym działaniu tego korzenia?

– Czcigodny cudzoziemcze, kunszt wiedzy lekarskiej poznałem u mędrców w świętej Lhasie, a sama jej nazwa wskazuje, iż jest ona pod specjalną opieką bogów. Lhasa w języku tybetańskim oznacza Ziemię Bogów. Jak głosi nasza starodawna legenda świątynia w Lhasie powstała dzięki niezamierzonej pomocy ociemniałego mędrca. Był to zapewne widomy znak łaski bogów.

– To niezmiernie interesujące. Dostojny lamo, bardzo proszę, opowiedz nam tę legendę – odezwał się Tomek.

Bosman i Smuga poparli jego prośbę.

– Chętnie to uczynię, czcigodni goście, lecz przejdźmy teraz do mego mieszkania, gdzie chory wypocznie na matach.

Powrócili do komnaty. Młodzi mnisi znów przynieśli kociołek z gorącą czułuntse. Gdy wszyscy zasiedli wygodnie, lama zaczął mówić:

– W bardzo dawnych czasach w kraju Ui[93] pasterze chcieli wybudować wielką świątynię. Wybrali miejsce w malowniczej dolinie. Długo zwozili kosztowne, najpiękniejsze materiały, a gdy je zgromadzili, rozpoczęli pracę. Wspólnym wysiłkiem wznieśli wspaniałe mury. Już kończyli budowę, gdy nieoczekiwanie cały gmach rozsypał się w gruzy. Pasterze bardzo się zmartwili, lecz nie zaniechali myśli o zbudowaniu świątyni. Wkrótce znów przystąpili do pracy. I tym razem prawie już ukończona budowla zwaliła się bez jakiegokolwiek powodu. Taki sam los spotkał nieszczęsnych pasterzy przy trzeciej próbie.

[93] Ui – pradawna nazwa obecnego Tybetu. Lhasa była pierwotną nazwą świątyni zbudowanej w VII wieku. Lha – po tybetańsku bóg, sa – ziemia.

Świątobliwi lamowie nie potrafili zaradzić złu. Wówczas król Ui wezwał swego najsławniejszego wróżbiarza. Ten również nie umiał wyjaśnić, dlaczego nie można było ukończyć budowy. Powiedział jednak, że tajemnicę zna pewien święty mędrzec przebywający gdzieś na Wschodzie.

Król natychmiast wysłał na poszukiwanie mędrca pewnego odważnego i sprytnego lamę. Ten przemierzył wszystkie krainy Mongołów leżące na wschód od królestwa Ui. Nieznacznie i ostrożnie rozpytywał o sławnych mędrców, lecz nikt nie zdradził mu tajemnicy. Zrezygnowany ruszył w drogę powrotną do Ui. Pewnego dnia pękł mu popręg u siodła. Chcąc go naprawić, zaczął się rozglądać po okolicy. Nad brzegiem jeziorka spostrzegł starą jurtę. Zastał w niej starca pogrążonego w rozmyślaniach.

– Bracie, niech pokój zawsze gości pod twym dachem – rzekł lama.

– Bracie, usiądź przy ognisku i nie gardź moją skromną gościną – odpowiedział starzec.

Lama wkrótce spostrzegł, że biedak jest niewidomy. Podczas rozmowy starzec powiedział mu o swym kalectwie. Sądził, że rozmawia z kimś ze swego ludu, gdyż sprytny wysłaniec króla Ui podał się za lamę ze Wschodu, odwiedzającego święte mongolskie świątynie. Poprosił starca o rzemień do naprawy popręgu. Niewidomy oczywiście sam nie mógł spełnić jego prośby, więc pozwolił mu poszukać odpowiedniego rzemienia.

Gdy lama naprawiał popręg, starzec odezwał się:

– Szczęśliwy jesteś, lamo ze Wschodu, mogąc zwiedzać nasze przepiękne świątynie, jakich pasterze z krainy Ui nigdy nie będą posiadać! Nie zdołają oni zbudować świątyni w swej dolinie. Fale nieznanego im podziemnego morza zawsze podmyją mury. Gdyby poznali tę tajemnicę, podziemne morze odpłynęłoby z kraju Ui i zalałoby nasze pastwiska. Wtedy wszyscy byśmy tutaj zginęli!

Lama domyślił się, że ma przed sobą owego mędrca znającego tajemnicę, którego tak długo i dotąd daremnie poszukiwał. Starzec, mając lamę za swojego, przestrzegał go, aby nie zdradził tajemnicy przed żadnym lamą z Zachodu.

Wtedy odważny lama zawołał:

– Uciekaj, nieszczęsny starcze! Podziemne morze wkrótce zaleje twój kraj, ponieważ jestem lamą z królestwa Ui!

Pospiesznie dosiadł konia. Pomknął ku swoim, a bezsilny ślepiec szalał z rozpaczy. Niebawem jego syn powrócił do jurty. Starzec, głośno zawodząc, rozkazał mu pędzić w kierunku zachodnim w pogoń za obcym lamą.

– Dogoń go i zabij! On ukradł mi tajemnicę! – zawołał.

W jednym z mongolskich narzeczy wyrazy „tajemnica” i „rzemień” brzmią bardzo podobnie, a łkający z rozpaczy starzec mówił bardzo niewyraźnie. Toteż syn mylnie go zrozumiał. Przerażony, iż jego świątobliwy ojciec każe mu zabić obcego lamę za tak błahe przewinienie, zaczął prosić starca, aby się opamiętał.

– Zaklinam cię, synu, jedź natychmiast i zabij go, jeśli nie chcesz zguby dla nas wszystkich! – krzyknął ojciec.

Cóż miał uczynić? Nie chciał martwić starca, więc dosiadł wierzchowca i jeszcze tego samego dnia dogonił lamę. Przywitał go z należną czcią i rzekł:

– Gościłeś dzisiaj u mego ojca i podobno zabrałeś nasz rzemień. Wybacz, że zatrzymuję cię z powodu takiego drobiazgu, lecz spełniam polecenie ojca, który nawet kazał mi zabić cię dla odzyskania tego rzemienia. Zapewne był zagniewany i nie zdawał sobie sprawy z tego, co mówi, więc po prostu zwróć mi rzemień, abym mógł go zadowolić.

– Rzemień podarował mi twój ojciec, skoro jednak żąda jego zwrotu, obowiązkiem moim jest spełnienie jego woli – odparł lama z królestwa Ui. – Starców należy szanować i nie wolno ich martwić. Oto twój rzemień!

Młodzieniec jak najszybciej powrócił do ojca. Przed jurtą ujrzał sąsiadów zwabionych jego płaczem, więc zaraz zwrócił mu odzyskany rzemień.

– Czy wypełniłeś mój rozkaz? – niecierpliwie zapytał starzec.

– Nie mogłem zabić lamy! Wszak nie uczynił nam nic złego – odparł syn. – Odebrałem jedynie rzemień, o który ci tak chodziło.

– A więc biada nam! Lamowie z Zachodu zwyciężyli. Widocznie taka była wola bogów! – smutno zawołał starzec. – Mówiłem, że on ukradł mi tajemnicę, a tyś zrozumiał, że rzemień. Uchodźcie stąd wszyscy! Wkrótce morze zaleje cały nasz kraj!

Przepowiednia świątobliwego starca spełniła się już następnego dnia. Podziemne grzmoty wstrząsnęły ziemią. Nagle wezbrana woda w jeziorku wystąpiła z brzegów i pochłonęła świątobliwego mędrca, jego syna i wielu, wielu innych.

Lama z Zachodu wrócił do swojego króla. Uspokoił lamów i pasterzy przestraszonych trzęsieniem ziemi. Gdy zdradził im wielką tajemnicę, ogarnięci radością rozpoczęli budowę nowej wspaniałej świątyni, wokół której wkrótce powstało miasto, stolica królestwa Ui[94].

[94] Rosyjski etnolog G.I. Potanin w pracy pt. Saga o Sołomonie (Mit o Salomonie), wydanej w Tomsku w 1912 r., analizuje źródła legendy o budowie świątyni, która w różnych odmianach rozpowszechniona jest wśród wielu ludów Azji i Europy. Potanin podważa dawne teorie, że legenda powstała w Indiach. Według niego ojczyzną mitu o budowie świątyni jest Mongolia, skąd przeniknął on do innych odległych ludów.

Przed pożegnaniem lama wręczył Smudze woreczek z ziołami, polecając zażywać je w ciągu trzech najbliższych dni. Potem oprowadził gości po klasztorze i pozwolił im zajrzeć nawet do obszernej sali, gdzie młodzi chłopcy o wygolonych głowach, przypominający wyglądem miniatury dorosłych lamów, siedzieli pochyleni nad stoliczkami. Jedni nabywali wprawy w trudnej sztuce kaligrafowania tuszem, inni zaś uczyli się malować na grubym papierze wizerunki świętych burchanów. Byli to szabi, czyli nowicjusze. Uprzejmie pozdrowili podróżników, po czym niezwłocznie znów zasiedli do przerwanych zajęć. Według wyjaśnień lamy szabi rozpoczynali nowicjat w dziewiątym roku życia. Przez wiele lat uczyli się mówić po tybetańsku oraz opanowywali trudną sztukę pisania, co wymagało przyswojenia sobie znacznej liczby różnych znaków pisarskich i kaligrafowania ich tuszem. Mowa tybetańska była w religii buddyjskiej językiem obrzędowym, podobnie jak w rzymskokatolickiej łacina. Dzięki temu wspólny język liturgiczny, mimo granic politycznych, łączył wszystkie plemiona mongolskie Azji w jedną olbrzymią rodzinę o odrębnej cywilizacji. Młodzi szabi ćwiczyli się w malowaniu wizerunków burchanów, wykonywali prace gospodarskie w klasztorze obok jeszcze innych usług, a w chwilach odpoczynku robili czukory, czyli młynki modlitewne, sprzedawane później podczas większych uroczystości licznie przybywającym pielgrzymom.

Z czasem szabi stawali się chugurikami, to jest uczniami uzyskującymi nieco wyższy stopień wtajemniczenia. Wówczas czytali teksty religijne, brali udział w niektórych uroczystych nabożeństwach, uczyli się gry na instrumentach i rytualnego tańca. Niemałą część ich zajęć pochłaniały tajniki leczenia metodą tybetańską oraz rozpoznawanie ziół leczniczych i sporządzanie z nich odpowiednich leków. Dopiero po długich latach byli przyjmowani do grona młodych lamów.

Łowcy z zainteresowaniem słuchali tych wyjaśnień, obchodząc zakamarki klasztoru, aż w końcu dobrnęli do jego bram. Batujew siedział już w tarantasie. Po ceremonialnym pożegnaniu lama długo stał w progu klasztoru i obracał młynek modlitewny, dopóki nie zniknęli w głębi doliny.

Korzeń zrodzony z piorunu Корень|рожденный|из|молнии |народжений|| Eine vom Blitz geborene Wurzel Корінь, народжений блискавкою Корень, рожденный от молнии

– Zbudziłem cię, boś skakał jak ryba w sieci – powiedział bosman. Я разбудил|тебя|потому что ты|прыгал|как|рыба|в|сети|сказал|боссман – Я разбудил тебя, потому что ты прыгал как рыба в сети, – сказал боцман. – Wstawaj, Buriaci już zaprzęgają konie do tarantasu. Вставай|Буряты|уже|запрягают|лошадей|в|тарана ||||||тарпан – Вставай, буряты уже запрягают лошадей в тарана. Zaraz jedziemy do tego buddyjskiego znachora. Скоро|мы поедем|к|этому|буддийскому|целителю Скоро мы едем к этому буддийскому знахарю.

– Być może, nieźle się wystraszyłem. Быть|может|неплохо|себя|испугал – Возможно, я сильно испугался.

[86] Kapsztad (Capetown) – stolica oraz główny port Kraju Przylądkowego (Republika Południowej Afryki), leżący u stóp Góry Stołowej. Капштад||столица|и|главный|порт|страны|Мыса|Республика|Южной|Африки|расположенный|у|подножия|горы|Столовой [86] Кейптаун (Капштад) – столица и главный порт Страны Мыса (Южноафриканская Республика), расположенный у подножия Столовой горы.

– A cóż to takiego panu się przyśniło? А|что|это|такого|вам|себе|приснилось – А что вам приснилось?

– Przecież nic się panu nie stało! ведь|ничего|вам|вам|не|случилось – Ведь с вами ничего не случилось! Jest pan kawalerem! Есть|вы|холостяк Вы холостяк!

– Niby tak, ale kto wie, czy to tylko nie dzięki temu, że na wszelki wypadek nie zlazłem w Kapsztadzie na ląd. вроде|да|но|кто|знает|ли|это|только|не|благодаря|этому|что|на|всякий|случай|не|сошел|в|Кейптауне|на|землю – Вроде да, но кто знает, не благодаря ли тому, что на всякий случай я не слазил в Кейптауне на берег.

– Nie wiedziałem, że jest pan aż tak przesądny! Не|знал|что|есть|вы|так|так|суеверный – Я не знал, что вы настолько суеверны!

– Sen mara, Bóg wiara, ale strzeżonego pan Bóg strzeże! Сон|ночной кошмар|Бог|вера|но|охраняемого|господь|Бог|охраняет – Сон – это мечта, Бог – это вера, но береженого Бог бережет! Widzisz, w Kapsztadzie jedna dzierlatka naprawdę ogniście robiła do mnie oko! Видишь|в|Кейптауне|одна|девочка|действительно|огненно|делала|мне||глаз Видишь ли, в Кейптауне одна девушка действительно страстно подмигивала мне! Ile razy zawijałem, już czekała w porcie… Сколько|раз|я заходил|уже|ждала|в|порту Сколько раз я приходил, она уже ждала в порту…

– Myślałem, że pojedziemy bez ciebie. Я думал|что|мы поедем|без|тебя – Я думал, что мы поедем без тебя. Spałeś jak suseł – odezwał się Smuga na widok Tomka. Ты спал|как|суслик|обратился|к|Смуга|на|вид|Томка Ты спал как сурок – сказал Смуга, увидев Томка.

– Dobrze, proszę pana. Хорошо|пожалуйста|господин – Хорошо, господин.

Niebawem Smuga wygodnie spoczywał w tarantasie. Вскоре|Смуга|удобно|отдыхал|в|таратанасе Вскоре Смуга удобно устроился в тарантасе. Batujew wskoczył na przód wozu, ujął lejce i syknął na konie. Батюев|вскочил|на|перед|повозки|схватил|вожжи|и|шипнул|на|лошадей Батюев вскочил на передок повозки, схватил вожжи и шипел на лошадей. Trzej łowcy dosiedli wierzchowców. Трое|охотников|оседлали|скакунов Трое охотников вскочили на лошадей. Pognali za pojazdem. Погнали|за|поездом Они погнали за транспортом. Szybko mknęli wyboistym traktem. Быстро|мчались|ухабистым|трактом Они быстро мчались по ухабистой дороге. Nie zatrzymując się, minęli ukrytą w dolince wioszczynę kozacką. Не|останавливаясь|себя|миновали|скрытую|в|долинке|вьючную|казачью Не останавливаясь, они проехали мимо скрытой в долине казачьей деревни. Różniła się ona wyglądem od buriackich ułusów. Она различалась|собой||внешностью|от|бурятских|улусов Она отличалась по внешнему виду от бурятских улусов. Poszczególne gospodarstwa ogrodzone były wysokimi płotami, chaty posiadały po kilka okien i małe ganki wsparte na niskich słupach. Отдельные|хозяйства|были ограждены|были|высокими|заборами|дома|имели|по|несколько|окон|и|маленькие|крыльца|поддерживаемые|на|низких|столбах Отдельные хозяйства были огорожены высокими заборами, хижины имели по несколько окон и маленькие веранды, поддерживаемые низкими столбами. W obejściach widać było zabudowania gospodarskie, których nie spotykało się w buriackich ułusach. В|окрестностях|видно|было|постройки|хозяйственные|которых|не|встречалось|(частица возвратного глагола)|в|бурятских|улусах На подворьях были видны хозяйственные постройки, которые не встречались в бурятских улусах. Batujew wciąż ponaglał konie, toteż po krótkiej jeździe znaleźli się na skraju rozległej doliny. Батюев|все еще|подгонял|лошадей|поэтому|после|короткой|поездки|они нашли|себя|на|краю|обширной|долины Батюев все еще подгонял лошадей, поэтому после короткой поездки они оказались на краю обширной долины. Tutaj na małym kopulastym wzgórzu stał wśród drzew buddyjski dacan[87]. Здесь|на|маленьком|куполообразном|холме|стоял||деревьев|буддийский|дацан |||купольному|||||| Здесь, на маленьком куполообразном холме, среди деревьев стоял буддийский дацан.

[87] Dacan – klasztor. Дацан|монастырь Дацан – монастырь.

W progu klasztoru powitał ich młody mnich ubrany w czerwone szaty. На|пороге|монастыря|встретил|их|молодой|монах|одетый|в|красные|одежды На пороге монастыря их встретил молодой монах, одетый в красные одежды. Batujew wyjaśnił mu, że przybyły z dalekich krajów angaszi[88] pragnąłby zasięgnąć porady lekarskiej u świętego lamy. Батюев|объяснил|ему|что|прибывшие|из|далеких|стран|ангасхи|хотел бы|получить|совет|медицинской|у|святого|ламы Батюев объяснил ему, что прибывший из далеких стран ангасхи хотел бы получить медицинскую консультацию у святого ламы. Prośba ta wcale nie zdziwiła mnicha. Просьба|эта|совсем|не|удивила|монаха Эта просьба вовсе не удивила монаха. Podobne odwiedziny zapewne zdarzały się dość często. Подобные|визиты|наверняка|случались|(частица возвратного глагола)|довольно|часто Подобные визиты, вероятно, происходили довольно часто. Pochylił głowę na znak zgody i poprowadził gości w głąb klasztoru. Наклонил|голову|на|знак|согласия|и|повел|гостей|в|глубь|монастыря Он наклонил голову в знак согласия и повел гостей вглубь монастыря. W tej chwili nie było w nim nikogo. В|этот|момент|не|было|в|нём|никого В этот момент там никого не было. Pomiędzy dwoma rzędami drewnianych kolumn podtrzymujących strop w samym środku świątyni stał olbrzymi posąg siedzącego Buddy. Между|двумя|рядами|деревянных|колонн|поддерживающих|потолок|в|самом|центре|храма|стоял|огромный|статуя|сидящего|Будды Между двумя рядами деревянных колонн, поддерживающих потолок в самом центре храма, стоял гигантский статуя сидящего Будды. U jego stóp znajdował się ołtarz zastawiony posążkami bóstw oraz czarkami zawierającymi ofiary z prosa, mleka, słodyczy i tarasunu. У|его|ног|находился|место|алтарь|заставленный|статуэтками|богов|и|чашами|содержащими|жертвы|из|проса|молока|сладостей|и|тарасуна У его ног находился алтарь, заставленный статуэтками богов и чашами с жертвами из проса, молока, сладостей и таросуна. Zapach świeżych kwiatów mieszał się z odurzającym aromatem kadzideł. Запах|свежих|цветов|смешивался|с||одурманивающим|ароматом|благовоний Запах свежих цветов смешивался с опьяняющим ароматом благовоний. Ze stropu zwisały długie chorągwie z wizerunkami buddyjskich bóstw i kolorowe szarfy z formułami modlitw. С|потолка|свисали|длинные|флаги|с|изображениями|буддийских|богов|и|цветные|ленты|с|формулами|молитв С потолка свисали длинные знамена с изображениями буддийских божеств и цветные ленты с формулами молитв. Ściany świątyni pokrywały malowidła, przedstawiające różne wcielenia Buddy i Tsongkhapy, reformatora buddyzmu. Стены|храма|покрывали|росписи|изображающие|разные|воплощения|Будды|и|Цонгкапа|реформатора|буддизма Стены храма были покрыты росписями, изображающими различные воплощения Будды и Цонгкапы, реформатора буддизма. Wśród najnowszych wcieleń znajdowali się: dalajlama z Lhasy, najwyższy kapłan w Tybecie, będący wówczas również głową państwa, Chutuchta – zwierzchnik buddyjski w Mongolii oraz Bandido-Chambo-lama – rezydujący w Kraju Zabajkalskim. Среди|новейших|воплощений|находились|себя|далай-лама|из|Лхасы|высший|священник|в|Тибете|будучи|тогда|также|главой|государства|Хутухта|глава|буддийский|в|Монголии|и||||резидирующий|в|стране|Забайкальском Среди самых последних воплощений были: далай-лама из Лхасы, высший жрец в Тибете, который также был главой государства, Чутухта – буддийский лидер в Монголии и Бандидо-Чамбо-лама – резидент в Забайкалье.

[88] Angaszi – zawodowy myśliwy. Ангасзи|профессиональный|охотник [88] Ангаши – профессиональный охотник.

Młody mnich uchylił ciężką zasłonę. Молодой|монах|приоткрыл|тяжелую|занавеску Молодой монах приоткрыл тяжелую завесу. Za nią ukryte były schody łączące świątynię z wyższym piętrem. За|ней|скрытые|были|лестница||храм|с|верхним|этажом За ней скрывались лестницы, соединяющие храм с верхним этажом. Wprowadził podróżników do komnaty obitej jedwabiem. Ввел|путешественников|в|комнату|обитую|шелком Он ввел путешественников в комнату, обитую шелком. Wokół rozłożone były grube maty do siedzenia, a przy nich stały niskie, lakierowane stoliczki. Вокруг|были разложены|были|толстые|маты|для|сидения|и|рядом|с ними|стояли|низкие|лакированные|столики Вокруг были расстелены толстые коврики для сидения, а рядом стояли низкие лакированные столики. W rogu mieścił się domowy ołtarzyk ze złoconymi burchanami. В|углу|находился|себя|домашний|алтарь|с|позолоченными|бурханами В углу находился домашний алтарь с позолоченными бурханами.

Zaledwie podróżnicy spoczęli na matach, pojawił się święty lama. едва|путешественники|отдохнули|на|матах||себя|святой|лама Едва путешественники устроились на ковриках, появился святой лама. Trudno było określić jego wiek. Трудно|было|определить|его|возраст Трудно было определить его возраст. Brązowa, lekko lśniąca skóra na twarzy zdradzała zaledwie nikłe ślady zmarszczek pod skośnymi, małymi oczami. Коричневая|слегка|блестящая|кожа|на|лице|выдавала|едва|незначительные|следы|морщин|под|косыми|маленькими|глазами Коричневая, слегка блестящая кожа на лице выдавала лишь незначительные следы морщин под косыми, маленькими глазами. Bystrym wzrokiem ogarnął gości, skłonił się przed nimi, pochylając głowę przystrojoną w wysoką, żółtą czapkę, zwężającą się ku górze i trochę wygiętą do przodu. Проницательным|взглядом|охватил|гостей|поклонился|себе|перед|ними|наклонив|голову|украшенную|в|высокую|жёлтую|шляпу|сужающуюся|себя|вверх|вверх|и|немного|изогнутую|вперёд|вперёд Проницательным взглядом он охватил гостей, поклонился им, наклонив голову, украшенную высокой желтой шляпой, сужающейся к верху и немного наклоненной вперед. Ubrany był w ciemnoczerwony płaszcz bez rękawów z chińskiego brokatu oraz w jaśniejszy szeroki szal, którego jeden koniec nosił przerzucony przez ramię na plecy. Был одет||в|темно-красный|плащ|без|рукавов|из|китайского|броката|и|в|светлее|широкий||которого|один|конец|носил|перекинутый|через|плечо|на|спину Он был одет в темно-красный безрукавный плащ из китайского brokatu и в более светлый широкий шарф, один конец которого был перекинут через плечо на спину. Za jedwabnym pasem zatknięty miał duży różaniec, a w dłoniach trzymał mały młynek modlitewny. За|шелковым|поясом|зажатый|имел|большой|четки|и|в|руках|держал|маленький|мельничка|молитвенный За шелковым поясом у него был большой четки, а в руках он держал маленькую молитвенную мельницу. Spoglądając na gości, jednocześnie wolno obracał walec młynka. Смотря|на|гостей|одновременно|медленно|вращал|валец|мельницы Смотря на гостей, он медленно вращал валик мельницы. Wokół lamy unosił się mdły zapach perfum. Вокруг|ламы|поднимался|себя|слабый|запах|духов Вокруг ламы витал сладковатый запах духов.

[90] Sybirscy wieśniacy nazywali Buriatów brackimi. Сибирские|крестьяне|называли|бурят|братскими [90] Сибирские крестьяне называли бурятов браками.

[91] Mungum – pieniądze. деньги| [91] Деньги – это мунгум.

Bosman trącił Tomka w łokieć. Босман|толкнул|Томка|в|локоть Босман толкнул Томка в локоть.

– Jest to żeń-szeń[92], czcigodny panie – odparł lama. Это|женьшень|||почтенный|господин|ответил|лама – Это женьшень[92], почтенный господин, – ответил лама. – Jako lek znany jest chińskiej medycynie od przeszło trzech tysięcy lat. Как|лекарство|известен|является|китайской|медицине|с|более|трех|тысяч|лет – Как лекарство он известен в китайской медицине более трех тысяч лет. Niełatwo go znaleźć, rośnie bowiem jedynie nad brzegami źródeł wytryskujących z ziemi po uderzeniu w nią piorunu. Нелегко|его|найти|растет|потому что|только|над|берегами|источников|выбивающихся|из|земли|после|удара|в|нее|молнии Нелегко его найти, так как он растет только на берегах источников, вырывающихся из земли после удара молнии.

[92] Żeń-szeń (Panax ginseng, po chińsku ginseng) – bylina z rodziny araliowatych. ||Панакс|женьшень|по|китайски||травянистое растение|из|семейства|аралиевых [92] Женьшень (Panax ginseng, по-китайски женьшень) – травянистое растение из семейства аралиевых. Rośnie we wschodniej Azji, zwłaszcza w północnych Chinach i Korei. Растет|в|восточной|Азии|особенно|в|северных|Китае|и|Корее Растет в Восточной Азии, особенно на севере Китая и в Корее. Obecnie prowadzi się specjalne plantacje: w Związku Radzieckim, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, Japonii. В настоящее время|ведутся|(частица возвратного глагола)|специальные|плантации|в|Союзе|Советском|Канаде|Штатах|Соединенных|Америки|Северной|Японии В настоящее время ведутся специальные плантации: в Советском Союзе, Канаде, Соединенных Штатах Северной Америки, Японии. Część zielna żeń-szenia osiąga około 70 cm wysokości, ma szarozielone, pięciopalczaste liście, drobne kwiaty i późnym latem wydaje jasnoczerwone albo czarnoczerwone jagody. Часть|зеленая|||достигает|около|см|высоты|имеет|серо-зеленые|пятилопастные|листья|мелкие|цветы|и|поздним|летом|дает|ярко-красные|или|черно-красные|ягоды Вегетативная часть женьшеня достигает около 70 см в высоту, имеет серо-зеленые, пальчатые листья, мелкие цветы и в конце лета дает ярко-красные или черно-красные ягоды. Korzeń tej rośliny używany w lecznictwie wywiera szczególnie dobroczynny wpływ na korę mózgową, system nerwowy i jako środek wzmacniający rekonwalescentów. Корень|этого|растения|используемый|в|медицине|оказывает|особенно|благотворный|влияние|на|кору|головного мозга|систему|нервную|и|как|средство|укрепляющее|реабилитантов Корень этого растения, используемый в медицине, оказывает особенно благотворное влияние на кору головного мозга, нервную систему и как укрепляющее средство для выздоравливающих.

– Na znak, że jest życiodajny, bogowie nadali mu kształt ludzkiej postaci. На|знак|что|есть|жизнедательным|боги||ему|форму|человеческой|сущности – В знак того, что он жизнетворный, боги наделили его человеческой формой. Dawni lekarze chińscy potrafili sporządzić z niego lek opóźniający nawet o jakiś czas zgon człowieka leżącego już na łożu śmierci. Древние|врачи|китайские|могли|приготовить|из|него|лекарство|откладывающее|даже|на|какое-то|время|смерть|человека|лежащего|уже|на|ложе|смерти Древние китайские врачи умели изготавливать из него лекарство, которое могло отложить смерть человека, уже лежащего на смертном одре.

[93] Ui – pradawna nazwa obecnego Tybetu. Уй|древнее|название|современного|Тибета [93] Уй – древнее название современного Тибета. Lhasa była pierwotną nazwą świątyni zbudowanej w VII wieku. Лхаса|была|первоначальным|названием|храма|построенного|в|VII|веке Лхаса была первоначальным названием храма, построенного в VII веке. Lha – po tybetańsku bóg, sa – ziemia. Лха||||земля| Лха – по-тибетски бог, са – земля.

Wtedy odważny lama zawołał: Тогда|смелый|лама|закричал Тогда смелый лама закричал:

[94] Rosyjski etnolog G.I. Русский|этнолог|| [94] Российский этнолог Г.И. Potanin w pracy pt. Потанин|в|работе|под названием Потанин в работе под названием. Saga o Sołomonie (Mit o Salomonie), wydanej w Tomsku w 1912 r., analizuje źródła legendy o budowie świątyni, która w różnych odmianach rozpowszechniona jest wśród wielu ludów Azji i Europy. Сага|о|Соломоне|Миф|о|Соломоне)|изданной|в|Томске|в|году|анализирует|источники|легенды|о|строительстве|храма|которая|в|различных|вариантах|распространена|есть||многих|народов|Азии|и|Европы Сага о Соломоне (Миф о Соломоне), изданная в Томске в 1912 году, анализирует источники легенды о строительстве храма, которая в различных вариантах распространена среди многих народов Азии и Европы. Potanin podważa dawne teorie, że legenda powstała w Indiach. Потанин|подрывает|старые|теории|что|легенда|возникла|в|Индии Потанин опровергает старые теории о том, что легенда возникла в Индии. Według niego ojczyzną mitu o budowie świątyni jest Mongolia, skąd przeniknął on do innych odległych ludów. Согласно|ему|родиной|мифа|о|строительстве|храма|является|Монголия|откуда|проник|он|в|других|далеких|народов По его мнению, родиной мифа о строительстве храма является Монголия, откуда он проник в другие отдаленные народы.

Przed pożegnaniem lama wręczył Smudze woreczek z ziołami, polecając zażywać je w ciągu trzech najbliższych dni. Перед|прощанием|лама|вручил|Смудзе|мешочек|с|травами|рекомендуя|принимать|их|в|течение|трех|ближайших| Перед прощанием лама вручил Смудге мешочек с травами, посоветовав принимать их в течение трех ближайших дней. Potem oprowadził gości po klasztorze i pozwolił im zajrzeć nawet do obszernej sali, gdzie młodzi chłopcy o wygolonych głowach, przypominający wyglądem miniatury dorosłych lamów, siedzieli pochyleni nad stoliczkami. Потом|провел|гостей|по|монастырю|и|позволил|им|заглянуть|даже|в|просторной|комнате|где|молодые|мальчики|с|выбритыми||напоминающие|внешностью|миниатюры|взрослых|лам|сидели|наклонившись|над|столиками Потом он провел гостей по монастырю и позволил им заглянуть даже в просторный зал, где молодые мальчики с выбритыми головами, напоминающие собой миниатюры взрослых лам, сидели, наклонившись над столиками. Jedni nabywali wprawy w trudnej sztuce kaligrafowania tuszem, inni zaś uczyli się malować na grubym papierze wizerunki świętych burchanów. Одни|приобретали|навыки|в|трудном|искусстве|каллиграфии|чернилами|другие|же|учили|себя|рисовать|на|толстом|бумаге|изображения|святых|бурханов Одни приобретали навыки в трудном искусстве каллиграфии тушью, другие же учились рисовать на плотной бумаге образы святых бурханов. Byli to szabi, czyli nowicjusze. Были|это|шабы|то есть|новички Это были шаби, то есть новички. Uprzejmie pozdrowili podróżników, po czym niezwłocznie znów zasiedli do przerwanych zajęć. Вежливо|поздоровались|путешественников|после|чего|незамедлительно|снова|сели|к|прерванным|занятиям Они вежливо поприветствовали путешественников, после чего немедленно снова сели за прерванные занятия. Według wyjaśnień lamy szabi rozpoczynali nowicjat w dziewiątym roku życia. Согласно|объяснениям|ламы|шаби|начинали|новициат|в|девятом|году|жизни По объяснениям ламы, шаби начинали новициат в девятом году жизни. Przez wiele lat uczyli się mówić po tybetańsku oraz opanowywali trudną sztukę pisania, co wymagało przyswojenia sobie znacznej liczby różnych znaków pisarskich i kaligrafowania ich tuszem. На протяжении|много|лет|они учились|говорить|говорить|на|тибетском|и|они овладевали|трудным|искусством|письма|что|требовало|усвоения|себе|значительного|количества|различных|знаков|письменности|и|каллиграфии|их|тушью На протяжении многих лет они учились говорить на тибетском и осваивали трудное искусство письма, что требовало усвоения значительного количества различных письменных знаков и каллиграфии их тушью. Mowa tybetańska była w religii buddyjskiej językiem obrzędowym, podobnie jak w rzymskokatolickiej łacina. Речь|тибетский|была|в|религии|буддийской|языком|обрядовым|подобно|как|в|римско-католической|латынь Тибетская речь была в буддизме обрядовым языком, подобно тому как латинский язык в римско-католической церкви. Dzięki temu wspólny język liturgiczny, mimo granic politycznych, łączył wszystkie plemiona mongolskie Azji w jedną olbrzymią rodzinę o odrębnej cywilizacji. Благодаря|этому|общий|язык|литургический|несмотря на|границы|политических|объединял|все|племена|монгольские|Азии|в|одну|огромную|семью|с|отдельной|цивилизацией Благодаря этому общий литургический язык, несмотря на политические границы, объединял все монгольские племена Азии в одну огромную семью с отдельной цивилизацией. Młodzi szabi ćwiczyli się w malowaniu wizerunków burchanów, wykonywali prace gospodarskie w klasztorze obok jeszcze innych usług, a w chwilach odpoczynku robili czukory, czyli młynki modlitewne, sprzedawane później podczas większych uroczystości licznie przybywającym pielgrzymom. Молодые|шариатские|тренировались|себя|в|рисовании|изображений|бурханов|выполняли|работы|хозяйственные|в|монастыре|рядом|еще|других|услуг|а|в|моменты|отдыха|делали|чукуры|то есть|мельницы|молитвенные|продаваемые|позже|во время|больших|торжеств|многочисленно|прибывающим|паломникам ||||||||||||||||послуг||||||млиники молитви||||||||||| Молодые шаби упражнялись в рисовании образов бурханов, выполняли хозяйственные работы в монастыре наряду с другими услугами, а в моменты отдыха делали чукоры, то есть молитвенные мельницы, которые позже продавались во время больших торжеств многочисленным паломникам.

SENT_CWT:AFkKFwvL=13.97 PAR_TRANS:gpt-4o-mini=6.17 ru:AFkKFwvL openai.2025-01-22 ai_request(all=368 err=0.00%) translation(all=306 err=0.00%) cwt(all=3023 err=1.03%)