Tajemnicza wyprawa Tomka - Alfred Szklarski, Syberyjski Legion Wolnych Polaków (2)

Syberyjski Legion Wolnych Polaków (2)

Tomek stał przy otwartym oknie. Zasłuchany w takt miarowo wybijany przez koła wagonu, z uwagą obserwował charakterystyczny krajobraz Zabajkala[96]. Wokół rozpościerały się łańcuchy gór, których grzbiety nie miały wyraźnie zaznaczonej grani, lecz stanowiły masywne, szerokie i płaskie działy wodne różnej rozciągłości z kopulastymi wierzchołkami, zaledwie wznoszącymi się nad ich poziomem. Nieliczne stosunkowo wyniosłości zasługiwały na nazwę grzbietów górskich. Od czasu do czasu wśród gęstej sieci długich, lesistych dolin o łagodnych zboczach ukazywały się wyspy stepu. W krainie zabajkalskiej syberyjska tajga stykała się ze stepami mongolskimi, które dolinami otwartymi od południa przenikały tutaj dwoma wielkimi klinami: selengińskim na zachodzie oraz arguńsko-onońskim na wschodzie. Krajobrazy stepowe ze zbiorowiskami charakterystycznej roślinności na kamienistych stokach południowych wciskały się w królestwo tajgi daleko na północ, prawie do granic Jakucji; natomiast w kierunku południowym tajga jako omszały las wybiegała aż do rzeki Ingoda, a nawet sięgała suchych stepów południowego Zabajkala.

[96] Zabajkale wraz z Przybajkalem i terenami przyległymi na północy stanowią swoisty, wyraźnie wyodrębniony obszar geograficzny. Na północy i na zachodzie opada on wysoką, stromą skarpą ku Wyżynie Środkowosyberyjskiej, na południowym zachodzie oddziela go od Sajanu Wschodniego wąski i głęboki tunkiński rów tektoniczny, a na południu i południowym wschodzie obszar ten rozpościera się do granicy państwowej z Mongolią i Chinami. Jedynie na wschodzie granica jest nie tak wyraźnie określona; przebiega tam wzdłuż działu wodnego pomiędzy Olokmą i Zeją. Administracyjnie Zabajkale i Przybajkale należą do Buriacji, obwodów czytyńskiego i irkuckiego oraz do Jakucji.

– Stąd niedaleko już do Miszychy nad Bajkałem – odezwał się po polsku, zaraz jednak umilkł, uzmysłowiwszy sobie, że nie są sami.

Oprócz Smugi, wygodnie leżącego na baranicach rozesłanych na ławce, i drzemiącego bosmana, w przedziale znajdował się zastępca naczelnego inżyniera. Jechał do generała-gubernatora do Czyty w sprawach związanych z budową nowej linii kolejowej. Był to starszy mężczyzna o bujnym, siwym zaroście. Sotnik Tucholski przedstawił go jako Stanisława Krasuckiego. Tomek zmieszał się, napotkawszy jego badawczy wzrok. Bosman, wyrwany z drzemki słowami przyjaciela, otworzył oczy i zapytał po rosyjsku:

– Co mówiłeś?

– Powiedziałem, że stąd niedaleko już do Bajkału – powtórzył Tomek w tym samym języku, wdzięczny bosmanowi za zachowanie przytomności umysłu.

– Ani mnie to ziębi, ani grzeje! – burknął marynarz, wzruszając ramionami. – Ważny sobie znalazłeś powód do budzenia człowieka!

– Niech pan się nie oburza na swego młodego towarzysza. Dla Polaków Bajkał jest swego rodzaju pamiątką narodową[97] – naraz odezwał się inżynier Krasucki.

[97] W 1866 r. pod Miszychą na południowym brzegu Bajkału polscy zesłańcy pod dowództwem Gustawa Szaramowicza stoczyli nierówną walkę z wojskiem rosyjskim. Wkrótce po stłumieniu powstania w miejscu potyczki miejscowi Rosjanie postawili katolicki krzyż z napisem: Tu są pogrzebani zbuntowani polscy powstańcy, zabici podczas strzelaniny 28 czerwca 1866 r. Mogiłą opiekował się jeden z powstańców, ale po jego śmierci uległa ona zniszczeniu. W tym samym miejscu, w stulecie polskiego zrywu, obelisk postawiła młodzież komsomolska. W 1972 r. obelisk ten został wpisany do rejestru pomników w ZSRR jako pomnik rewolucyjnego ruchu zesłanych na Syberii. Także on nie przetrwał w surowym klimacie. Po raz trzeci miejsce starcia pod Miszychą zostało upamiętnione w 2001 r. z inicjatywy Stowarzyszenia Kultury Polskiej „Nadzieja” w Ułan-Ude i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie. Odsłonięto wówczas pomnik-krzyż z tablicą z dwujęzycznym napisem: Pamięci zesłańców polskich uczestników powstania nad Bajkałem poległych w walce z żołnierzami carskiej Rosji 12 lipca 1886 r. Śpijcie spokojnie, bohaterowie. Pamiętamy o Was.

– A to dlaczego? – z głupia frant zapytał bosman.

– Kilkadziesiąt lat temu grupa polskich więźniów wznieciła powstanie nad brzegami tego jeziora. Na tak desperacki krok nigdy nie zdobyli się zesłańcy innych narodowości. Toteż każdy Polak, przebywając w pobliżu Bajkału, choćby w myślach wspomina bohaterów pogrzebanych w tajdze pod Miszychą i tych zabitych w Irkucku!

– Toś pan także Polak? Jakie to licho skłoniło cię do zamieszkania na Syberii? – bezceremonialnie indagował rubaszny bosman.

– Najpierw przebywałem tu wiele lat jako zesłaniec. Potem, po ukończeniu w Petersburgu studiów inżynieryjnych, przybyłem tutaj w poszukiwaniu lepszego zarobku. Na Syberii spędziłem już niemal czterdzieści lat.

– Czy pan stale pracuje przy budowach linii kolejowych? – zagadnął Tomek.

– A jakże! – przytaknął inżynier. – Ubzdurałem sobie, że dzięki budowie kolei zsyłki stają się nieco lżejsze dla naszych rodaków.

– Nie ulega wątpliwości, że rozumowanie pana nie jest pozbawione pewnych podstaw – wtrącił Smuga. – Czyżby pan tutaj przebywał podczas polskiego powstania nad Bajkałem?

– Nie, na Zabajkalu znalazłem się kilka lat później, lecz mimo to jeszcze wtedy często się tu wspominało tragedię Polaków.

– W takim razie wiele musiał pan się nasłuchać ciekawych szczegółów o tym powstaniu – zauważył bosman.

– Dla Polaków to raczej bolesne historie, proszę pana – odparł Krasucki.

– Pan Brol od wielu lat odbywa z nami wyprawy łowieckie – pośpiesznie wyjaśnił Smuga. – Chociaż jest Niemcem, sympatyzuje z Polakami. Mówi nawet nieźle po polsku.

– Ha, skoro tak, to przestańmy wykręcać sobie języki ruszczyzną – zaproponował Krasucki.

– Masz pan rację – zawtórował bosman. – Sotnik Tucholski już pewno kima w najlepsze ze swoimi Kozakami, bo chunchuzi w łykach nie mogą dać drapaka z pędzącego pociągu. Pogadajmy więc o tym i owym. Ciekaw jestem, kto zaplanował powstanie nad Bajkałem?

– Trudno powiedzieć, kto pierwszy rzucił myśl zbiorowej ucieczki z Sybiru – odpowiedział Krasucki. – Przecież prawie wszyscy polscy zesłańcy zawsze pragnęli odzyskać wolność, naśladując śmiałą ucieczkę Beniowskiego. Po powstaniu styczniowym wśród zesłanych Polaków znajdowało się wielu studentów, artystów, byłych oficerów i dzielnych rzemieślników warszawskiego proletariatu, wziętych do niewoli wprost z pola bitwy. Nawet jeszcze podczas wędrówki na Sybir w uszach ich brzmiał szczęk oręża. Każda iskra mogła spowodować wybuch…

– W pewnych kołach projekt zbiorowej ucieczki z Syberii przypisywano Jarosławowi Dąbrowskiemu, późniejszemu generałowi Komuny Paryskiej[98] – zauważył Smuga.

[98] Komuna Paryska – pierwszy w historii rząd klasy robotniczej, utworzony w Paryżu w marcu 1871 r. przez powstanie ludowe przeciwko rządowi Thiersa. Pod przewagą wojsk francuskiej burżuazji Komuna Paryska upadła po dwóch miesiącach. Po stronie Komuny walczyło wielu Polaków z generałami Jarosławem Dąbrowskim oraz Walerym Wróblewskim na czele.

– Kto wie, może i tak było – potwierdził Krasucki. – Właśnie w roku tysiąc osiemset sześćdziesiątym czwartym znajdował się w moskiewskim więzieniu Kałamażny Dwór. Wtedy też mówiło się o tym, aby w jednym ustalonym dniu wszystkie partie zesłańców, rozrzucone na długim szlaku od Warszawy po Ural, rozbroiły swe konwoje i gromadnie powracały na ziemie polskie tam, gdzie jeszcze trwały walki powstańcze. Dąbrowski z pomocą polskich i rosyjskich rewolucjonistów[99] zdołał zbiec z łaźni więziennej. Wtedy niektórzy Polacy zaczęli układać znacznie śmielsze plany. Na przykład uwięziony w Krasnojarsku Paweł Lewandowski, były naczelnik powstańczej żandarmerii w Warszawie, zamierzał wraz z rosyjskim rewolucjonistą Mikołajem Serno-Sołowiewiczem wzniecić rewolucję demokratyczną w Rosji, a nawet oderwać od niej Syberię, która miała stanowić samodzielne państwo – Swobodosławię[100].

[99] Zagibałow, Jermołow, Iszutin i inni.

[100] Plan oderwania Syberii od Rosji w latach 1848 i 1861 podobno znajdował poparcie ówczesnego generała-gubernatora Syberii Wschodniej, Mikołaja Murawiowa Amurskiego. W 1864 r. w Irkucku rozlepiano odezwy, które zaczynały się od słów: „Niech żyją Zjednoczone Sybirskie Stany!''. Autorem tej odezwy był profesor irkuckiego gimnazjum, Szczukin.

– To były naprawdę śmiałe plany – zdumiał się Tomek.

– Niestety, władze rosyjskie przechwyciły nici spisku – ciągnął Krasucki. – Sołowiewicz został nagle wywieziony i zmarł w drodze do Jakucka, zabierając do grobu tajemnicę wspólnie z Polakami przygotowywanej rewolucji.

Polacy nie zarzucili planów ucieczki. Teraz głównym ogniskiem spisku stał się Irkuck, gdzie podczas zimowego natłoku w więzieniach zmarło ponad stu więźniów. Rej wodził tam Narcyz Celiński, były uczestnik powstania w tysiąc osiemset czterdziestym ósmym roku w Księstwie Poznańskim i w Galicji, a potem kapitan sztabowy inżynierii na Kaukazie oraz powstaniec tysiąc osiemset sześćdziesiątego trzeciego roku. Jego plan zbrojnej ucieczki odrzucał porozumienie z rewolucjonistami rosyjskimi.

Władze, powiadomione o wrzeniu wśród polskich zesłańców, postanowiły wywieźć bardziej niespokojnych do budowy drogi krugobajkalskiej, wytyczonej wzdłuż południowego wybrzeża Bajkału. Początkowo zesłańcy z radością przyjęli ten projekt. Umożliwiał on więźniom pobyt na świeżym powietrzu oraz mógł ułatwić planowaną ucieczkę. Celiński proponował przedrzeć się znad Bajkału przez stepy kirgiskie do Buchary, gdzie w owym czasie wojska rosyjskie walczyły z tamtejszym emirem.

– Wydaje mi się, że projekt nie był niemożliwy do wykonania – wtrącił Smuga.

– Ma pan rację, plan mógł się powieść, gdyby nie zaistniały nieprzewidziane przeszkody. Otóż w końcu maja roku tysiąc osiemset sześćdziesiątego szóstego wysłano pierwszą grupę więźniów do Kułtuku na południowym cyplu jeziora, około stu kilometrów od Irkucka. Drugą, razem z Celińskim, skierowano o siedemdziesiąt kilometrów dalej do Murinu. Wtedy właśnie nieoczekiwanie nadeszła wiadomość o manifeście amnestyjnym cara, który z okazji nieudanego zamachu Karakazowa na jego życie łagodził więźniom ciężkie kary o połowę, a mniejsze zamieniał na osiedlenie na Syberii. Władze w Irkucku wstrzymały dalsze wysyłki nad Bajkał, aby podzielić zesłańców na grupy według nowych kar. Amnestia znacznie poprawiła nastroje zesłańców, część z nich zaniechała nawet zamiaru ucieczki.

Ostatecznie około siedmiuset zesłańców wysłano do budowy drogi[101]. Panowały tam fatalne warunki. Stałe silne prądy powietrzne nad Bajkałem powodowały częste burze. Wskutek znacznej różnicy temperatur powietrza nad jeziorem i nad lądem z wąwozów wiały typowe bryzy, zwane tam chołodami, szczególnie odczuwane jesienią. Padały deszcze, a źle odżywiani więźniowie pracowali od piątej rano do szóstej wieczorem i musieli sami budować szałasy mieszkalne.

[101] Droga miała okrążać jezioro na linii: Murin–Śnieżna–Muszynka–Lichanowa– –Posolsk.

Do jeziora wpadało wiele rzek, oddzielonych od siebie pasmami skalistych gór, przez które trzeba się było przebijać. Dwustumetrowe skalne bloki zwisały wprost nad brzegiem. Na wiosnę, gdy woda zrywała mosty, ustawała wszelka komunikacja. Więźniowie wykuwali w skałach tunele, karczowali pnie, ścinali drzewa, kopali ziemię oraz przygotowywali materiał do budowy mostów. Czuli się przy tym całkowicie oderwani od cywilizowanego świata. Wprawdzie wolno im było raz na kwartał pisać listy do rodzin, lecz z domów prawie nie otrzymywali korespondencji.

W poszczególnych grupach zesłańców, rozmieszczonych wzdłuż linii wybrzeża, trwała ostra agitacja za ucieczką. Gustaw Szarmowicz głosił, że mają do wyboru albo „zdechnąć jak bydło przy ciężkiej pracy”, albo się uwolnić, a w razie niepowodzenia zginąć z honorem, walcząc o swą wolność z bronią w ręku. Niestety, wśród zesłańców nie było jednomyślności. Znaleźli się nawet zdrajcy. Wówczas Celiński, upatrzony na wodza powstania ze względu na swą przeszłość bojową, nie chcąc zaprzepaścić okazji, rzucił w Murinie rozkaz rozpoczęcia walki. Stało się to na początku lipca, w nocy z piątku na sobotę.

W kilku miejscowościach usłuchano rozkazu. Szarmowicz w Listwiance oraz Arcimowicz w Kułtuku rozbroili straże. Ruszyli wzdłuż Bajkału, aby się połączyć z Celińskim. Jako straż przednią wysłali Leopolda Eljaszewicza na czele osiemdziesięciu kawalerzystów. Jego adiutantem był Edward Wroński, gimnazjalista z Wrocławia, który naprawdę nazywał się Skonieczny. Eljaszewicz w drodze do Miszychy napotkał dowódcę straży wojskowej, pułkownika Czerniajewa, i inżyniera Szaca, kierownika robót. Wziął obydwu do niewoli. W zamian za skonfiskowane rządowe pieniądze dał im kwit z podpisem: Syberyjski Legion Wolnych Polaków, ujawniając tym samym nazwę polskiej organizacji wojskowej.

Eljaszewicz połączył się z naczelnym wodzem, Celińskim, ten zaś, nie mogąc zbyt długo czekać na nadejście Szarmowicza z piechotą, polecił mu natychmiast zająć Posolsk. Eljaszewicz natknął się na rosyjski oddział dowodzony przez porucznika Kerna. Kilku powstańców padło w starciu, wielu dostało się do niewoli. Eljaszewicz, zaskoczony przybyciem do Posolska majora Rika z posiłkami, cofnął się do Miszychy, dokąd teraz również dotarł Szarmowicz z dwustoma źle uzbrojonymi piechurami. W takich warunkach przyjęcie decydującej bitwy było bardzo niebezpieczne. Celiński radził powrócić do nie zajętego przez Rosjan Kułtuku, aby stamtąd dojść do najbliżej położonej granicy chińskiej. Jego plan został odrzucony, albowiem sądzono, że Rosjanie już obsadzili południowe brzegi jeziora. Celiński zrzekł się dowództwa, które objął Szarmowicz.

Rosyjskie władze w Irkucku szybko zostały powiadomione o wybuchu powstania i energicznie mobilizowały swe siły do przeciwuderzenia. Szerząc fałszywe wieści, że zbuntowani więźniowie zamierzają wymordować tak Rosjan, jak i rdzennych mieszkańców Syberii, podburzały krajowców. Za każdego schwytanego powstańca wyznaczyły nagrodę. W ten sposób, oprócz rosyjskiego wojska, przeciwko garstce zesłanych Polaków ruszyła ludność: buriacka, tunguska, mongolska i chińska. Powstańcy zostali otoczeni.

Celiński na czele małego oddziału odłączył się od głównych sił, zamierzając przekroczyć granicę chińską. Szarmowicz natomiast, mając tylko stu pięćdziesięciu ludzi, przyjął decydującą bitwę pod Miszychą. Jego żołnierze po wystrzelaniu nabojów rzucali się do walki wręcz, by w końcu także ujść w tajgę. Podzieleni na małe grupy usiłowali się przedostać do Chin lub Mongolii. Zmęczeni oraz wyczerpani głodem wpadali w ręce wojska rosyjskiego lub krajowców.

– Biedacy, czyż nie zdawali sobie sprawy, że muszą przegrać nierówną walkę? – wtrącił Tomek, ciężko wzdychając.

– Co uczyniono z wziętymi do niewoli? – rzucił pytanie bosman.

Krasucki zmarszczył krzaczaste brwi, jakby coś sobie przypomniał, po czym rzekł:

– Obydwaj panowie znajdziecie najlepszą odpowiedź w wierszu napisanym przez jednego z poetów ku pamięci polskich powstańców nad Bajkałem[102]. Posłuchajcie, proszę:

Lepsza nam kula niźli takie życie!

Rzekli, powstali, rozbroili zbirów!

A gdy broń mieli, to w pierwszym zachwycie

Błysnęła ku nim ziemia łez i kirów.

Potem pustynia, skąd nie ma wychodu –

Bój, gdzie szczęśliwsi giną, męki głodu –

I znów dawne pęta. Sąd otwarty…

Dla katów spisy żeru… Czy słyszycie?

Padł strzał – i drugi – i trzeci – i czwarty!

[102] Fragment wiersza: Na zgon rozstrzelanych w Irkucku, napisanego przez Kornela Ujejskiego, autora utworów patriotycznych, który żył w latach 1823–1897.

Bosman wydobył z kieszeni kraciastą chustkę. Hałaśliwie zaczął wycierać nos, Tomek natomiast odwrócił twarz do okna, kryjąc w ten sposób łzy cisnące mu się do oczu. Smuga wpił badawczy wzrok w Krasuckiego, jakby chciał przeniknąć jego najskrytsze myśli. Po dłuższej chwili milczenia nabił fajkę tytoniem i rzekł:

– Carat nieraz już stosował metodę szczucia jednych ujarzmionych narodów przeciwko drugim. Czynią to również z niemałym powodzeniem i inne państwa prowadzące zaborczą politykę. Jednak w przypadku polskich powstańców nad Bajkałem kłamstwa carskich urzędników mogły być dość szybko zdemaskowane. Przecież nieszczęśni skazańcy pragnęli jedynie odzyskać własną wolność!

– Niezawodnie ma pan rację! Nawet mieszkańcy Irkucka patrzyli na ich tragedię ze szczerym współczuciem. Podczas rozprawy sądowej wyszła na jaw haniebna rola rządu carskiego, niesłusznie obwiniającego polskich więźniów o zamiar wymordowania Rosjan na Syberii – przyznał Krasucki.

– Z wiersza wynika, że rozstrzelano czterech powstańców – wtrącił bosman. – A co stało się z resztą?

– Z siedmiu skazanych na karę śmierci ostatecznie rozstrzelano czterech przywódców: Szarmowicza, Celińskiego, Reinera i Kotkowskiego. Około czterystu zasądzono na wieczną bądź długoletnią katorgę lub nadzór policyjny.

– W jaki sposób wykonano wyroki śmierci? – zapytał Tomek.

– Pamiętna egzekucja odbyła się niedaleko rzeki Angara, u podnóża dzikich gór, na przedmieściu Uszakówka. Mimo że dzień był mroźny i mglisty, za rogatką Jakucką zgromadziło się wielu mieszkańców Irkucka. Brakło tylko Polaków przebywających w mieście. Władze zabroniły im pokazywania się na ulicach przez kilka dni. Gospodarzy domów uczyniono odpowiedzialnymi za swoich lokatorów.

– A to dranie! – oburzył się bosman.

– Znalazł się jednak ktoś, kto naruszył surowy zakaz. Polak, Bolesław Olszewski, w przebraniu syberyjskiego chłopa przekradł się na plac kaźni. On właśnie później opowiedział mi, jak się to wszystko odbyło – mówił dalej inżynier. – Czterech Polaków szło na śmierć jak przystało bohaterom. Towarzyszył im ksiądz irkucki, Polak zesłany na Sybir, Krzysztof Szwermicki. Szarmowicz widząc, że księdzu drżą dłonie, rzekł: „Ojcze, zamiast nam dodać otuchy, aby śmiało przyjąć śmierć z rąk tych niewolników caryzmu, aby im pokazać, że za wolność Polak umie umierać, ty sam upadasz i pociechy potrzebujesz, bo drży ci ręka, którą masz nas błogosławić! Bądź dobrej myśli, polski kapłanie, módl się nie za nas, ale za przyszłość Polski! Dla nas jest obojętne, czy zginiemy na własnej ziemi za jej wolność, czy nas zamordują na wygnaniu! Idea, co nam w życiu przyświecała, nie zginie”[103].

[103] Z pracy Władysława Jewsiewickiego: Na syberyjskim zesłaniu, PWN, 1959.

Szarmowicz pożegnał się ze współtowarzyszami niedoli. Stanął przy słupie wkopanym w ziemię. Gdy włożono mu śmiertelną koszulę, rzucił czapkę w górę i umarł z okrzykiem: Jeszcze Polska nie zginęła…

Jego czapka upadła w pobliżu rosyjskiego pułkownika. Ten odtrącił ją nogą. Wtedy z tłumu zebranego na placu rozległy się okrzyki: „Padlec!”[104]. Przy warkocie bębnów grzmiały salwy egzekucyjne…

[104] Padlec – podlec.

Krasucki zamilkł wzruszony.

Smuga pierwszy ocknął się z zadumy. Wytrząsnął popiół z wygasłej fajki. Spojrzał w okno wagonu. Świt różowił się w dali. A więc cała noc minęła na koszmarnych wspomnieniach.

– Już świta, zbliżamy się do Nerczyńska[105] – powiedział.

[105] Nerczyńsk leży nad rzeką Nercza w południowo-wschodniej części Syberii, znany z rynków futrzarskiego, herbacianego i bydlęcego. Założony jako fort w 1658 r., stanowił przez dwa wieki najdalej wysunięty na Dalekim Wschodzie posterunek rosyjski.

Słowa Smugi wyrwały Tomka z zamyślenia. Znów spojrzał w okno. W jasnoczerwonych odblaskach poranka wokół rozpościerał się pagórkowaty krajobraz, bardzo przypominający martwą pustynię. W niektórych miejscach monotonię dzikiej krainy zakłócały erozyjne doliny poprzeczne, wąskie i głębokie o wysokich, stromych, kamienistych zboczach, bądź też ponure wąwozy porosłe skarłowaciałymi krzewami. Od czasu do czasu wśród zawiłej sieci suchych wądołów i dolin pojawiały się, okolone lasostepem sosnowym, wyspy stepów trawiasto-zielnych, tworzących mieszaninę roślin stepowych i łąkowych. Krzewiły się na nich: wiechlina, strzęplica oraz turzyca stepowa, ostnica włosowata, driakiew Fischera i targanek dauryjski.

Widok wysp stepowych[106] przyprawił Tomka o zupełnie zrozumiałe podniecenie. Zbliżali się do celu wyprawy – Nerczyńska! Niepewność, nadzieja i podstępny strach na przemian wkradały się do serca młodzieńca. Narazili się na tyle trudów i niebezpieczeństw, by dotrzeć do dalekiego miejsca zesłania Zbyszka! Czy uda się im teraz uprowadzić go stamtąd? Jakby szukając odpowiedzi na dręczące go pytanie, Tomek mimo woli spojrzał na swych przyjaciół. Smuga pykał z krótkiej fajeczki i leniwym wzrokiem śledził kłęby dymu unoszące się w powietrzu, bosman natomiast opuścił głowę na piersi, drzemiąc w najlepsze. Krasucki, przypadkowy towarzysz podróży, przeglądał jakieś notatki. Tomek rozchmurzył się i odetchnął z ulgą. Ryzykowna wyprawa musi przecież osiągnąć zamierzony cel, skoro przewodzą jej tak rozważni i nieustraszeni ludzie jak Smuga, ojciec i bosman!

[106] Najbardziej charakterystyczne na Zabajkalu stepy wyspowe to: Nerczyński, Jerawiński, Barguziński i Olchoński.

Syberyjski Legion Wolnych Polaków (2) Сибирский|Легион|Свободных|Поляков Sibirische Legion der Freien Polen (2) Сибирский легион свободных поляков (2)

Tomek stał przy otwartym oknie. Томек|стоял|у|открытом|окне Томек стоял у открытого окна. Zasłuchany w takt miarowo wybijany przez koła wagonu, z uwagą obserwował charakterystyczny krajobraz Zabajkala[96]. Вслушиваясь|в|такт|ровно|выбиваемый|колесами|колес|вагона|с|вниманием|наблюдал|характерный|пейзаж|Забайкалья Вслушиваясь в ритм, ровно выбиваемый колесами вагона, он с вниманием наблюдал за характерным пейзажем Забайкалья. Wokół rozpościerały się łańcuchy gór, których grzbiety nie miały wyraźnie zaznaczonej grani, lecz stanowiły masywne, szerokie i płaskie działy wodne różnej rozciągłości z kopulastymi wierzchołkami, zaledwie wznoszącymi się nad ich poziomem. Вокруг|простирались|себя|цепи|гор|которых|хребты|не|имели|явно|обозначенной|грани|но|представляли собой|массивные|широкие|и|плоские|водоразделы|водные|различной|протяженности|с|куполообразными|вершинами|едва|поднимающимися|себя|над|их|уровнем Вокруг простирались горные цепи, чьи гребни не имели четко выраженной линии, но представляли собой массивные, широкие и плоские водоразделы различной протяженности с куполообразными вершинами, едва поднимающимися над их уровнем. Nieliczne stosunkowo wyniosłości zasługiwały na nazwę grzbietów górskich. Небольшие|относительно|возвышенности|заслуживали|на|название|хребтов|горных Немногие относительно возвышенности заслуживали название горных хребтов. Od czasu do czasu wśród gęstej sieci długich, lesistych dolin o łagodnych zboczach ukazywały się wyspy stepu. С|времени|до|времени|среди|густой|сети|длинных|лесистых|долин|с|пологих|склонах|появлялись|себя|острова| Время от времени среди густой сети длинных, лесистых долин с пологими склонами появлялись острова степи. W krainie zabajkalskiej syberyjska tajga stykała się ze stepami mongolskimi, które dolinami otwartymi od południa przenikały tutaj dwoma wielkimi klinami: selengińskim na zachodzie oraz arguńsko-onońskim na wschodzie. В|краине|Забайкальской|сибирская|тайга|соприкасалась|с|с|степями|монгольскими|которые|долинами|открытыми|с|юга|проникали|сюда|двумя|большими|клинами|селенгинским|на|западе|и|||на|востоке В Забайкалье сибирская тайга соприкасается с монгольскими степями, которые проникают сюда через открытые на юг долины двумя большими клиньями: селенгинским на западе и аргунско-ононским на востоке. Krajobrazy stepowe ze zbiorowiskami charakterystycznej roślinności na kamienistych stokach południowych wciskały się w królestwo tajgi daleko na północ, prawie do granic Jakucji; natomiast w kierunku południowym tajga jako omszały las wybiegała aż do rzeki Ingoda, a nawet sięgała suchych stepów południowego Zabajkala. Пейзажи|степные|с|сообществами|характерной|растительности|на|каменистых|склонах|южных|вжимались|себя|в|царство|тайги|далеко|на|север|почти|до|границ|Якутии|тогда как|в|направлении|южном|тайга|как|мохнатый|лес|простиралась|вплоть|до|реки|Ингода|и|даже|достигала|сухих|степей|южного|Забайкаля Степные пейзажи с сообществами характерной растительности на каменистых южных склонах вжимались в царство тайги далеко на север, почти до границ Якутии; в то время как на юг тайга, как мохнатый лес, простиралась до реки Ингода и даже доходила до сухих степей южного Забайкалья.

Tomek odziedziczył po ojcu zamiłowania przyrodnicze, toteż dokładnie przyglądał się gatunkom roślin i zwierząt, właściwym tajdze syberyjskiej, i równocześnie mongolskim stepom regionów amursko-ussuryjskich oraz wysokogórskich. Томек|унаследовал|от|отца|увлечения|природой|поэтому|внимательно|смотрел|на|видам|растений|и|животных|характерным|тайге|Сибири|и|одновременно|монгольским|степям|регионов|||и|высокогорных Томек унаследовал от отца любовь к природе, поэтому он внимательно изучал виды растений и животных, характерные для сибирской тайги, а также для монгольских степей амурско-уссурийских регионов и высокогорий.

Oprócz Smugi, wygodnie leżącego na baranicach rozesłanych na ławce, i drzemiącego bosmana, w przedziale znajdował się zastępca naczelnego inżyniera. Кроме|Смуги|удобно|лежащего|на|баранинах|расстеленных|на|скамейке|и|дремлющего|босмана|в|купе|находился|себя|заместитель|главного|инженера Кроме Смуги, удобно лежащего на бархатных подушках, и дремлющего боцмана, в купе находился заместитель главного инженера. Jechał do generała-gubernatora do Czyty w sprawach związanych z budową nowej linii kolejowej. Он ехал|к|||в|Читу|по|делам|связанным|с|строительством|новой|линии|железной дороги Он ехал к генерал-губернатору в Читу по делам, связанным со строительством новой железной дороги. Był to starszy mężczyzna o bujnym, siwym zaroście. Был|это|старший|мужчина|с|густой|седой|бороде Это был пожилой мужчина с пышной, седой бородой. Sotnik Tucholski przedstawił go jako Stanisława Krasuckiego. Сотник|Тухольский|представил|его|как|Станислава|Красуцкого Сотник Тухольский представил его как Станислава Красуцкого. Tomek zmieszał się, napotkawszy jego badawczy wzrok. Томек|смутился|(возвратное местоимение)|встретив|его|исследовательский|взгляд Томек смутился, столкнувшись с его исследовательским взглядом. Bosman, wyrwany z drzemki słowami przyjaciela, otworzył oczy i zapytał po rosyjsku: Босман|вырванный|из|дремоты|словами|друга|открыл|глаза|и|спросил|на|русском Босман, вырванный из дремоты словами друга, открыл глаза и спросил по-русски:

– Co mówiłeś? Что|ты говорил – Что ты сказал?

[97] W 1866 r. pod Miszychą na południowym brzegu Bajkału polscy zesłańcy pod dowództwem Gustawa Szaramowicza stoczyli nierówną walkę z wojskiem rosyjskim. В|г|под|Мысыха|на|южном|берегу|Байкала|польские|ссыльные|под|командованием|Густава|Шарамовича|вели|неравную|борьбу|с|армией|российским [97] В 1866 году под Мышихой на южном берегу Байкала польские ссыльные под командованием Густава Шарамовича вели неравный бой с русской армией. Wkrótce po stłumieniu powstania w miejscu potyczki miejscowi Rosjanie postawili katolicki krzyż z napisem: Tu są pogrzebani zbuntowani polscy powstańcy, zabici podczas strzelaniny 28 czerwca 1866 r. Mogiłą opiekował się jeden z powstańców, ale po jego śmierci uległa ona zniszczeniu. Вскоре|после|подавления|восстания|в|месте|стычки|местные|русские|установили|католический|крест|с|надписью|Здесь|похоронены|похороненные|восставшие|польские|повстанцы|убитые|во время|стрельбы|июня|года|Могилой|ухаживал|за ней|один|из|повстанцев|но|после|его|смерти|подверглась|она|разрушению Вскоре после подавления восстания на месте стычки местные русские установили католический крест с надписью: Здесь похоронены восставшие польские повстанцы, убитые во время стрельбы 28 июня 1866 года. За могилой ухаживал один из повстанцев, но после его смерти она пришла в упадок. W tym samym miejscu, w stulecie polskiego zrywu, obelisk postawiła młodzież komsomolska. В|этом|же|месте|в|столетии|польского|восстания|обелиск|установила|молодежь|комсомольская В том же месте, в столетие польского восстания, обелиск установила комсомольская молодежь. W 1972 r. obelisk ten został wpisany do rejestru pomników w ZSRR jako pomnik rewolucyjnego ruchu zesłanych na Syberii. В|г|обелиск|этот|был|внесён|в|реестр|памятников|в|СССР|как|памятник|революционного|движения|сосланных|на|Сибирь В 1972 году этот обелиск был внесен в реестр памятников в СССР как памятник революционному движению ссыльных на Сибирь. Także on nie przetrwał w surowym klimacie. Также|он|не|выжил|в|суровом|климате Он также не выдержал сурового климата. Po raz trzeci miejsce starcia pod Miszychą zostało upamiętnione w 2001 r. z inicjatywy Stowarzyszenia Kultury Polskiej „Nadzieja” w Ułan-Ude i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie. По|раз|третий|место|битвы|под|Мишихой|было|увековечено|в|году|с|инициативы|Ассоциации|Культуры|Польской|„Надежда|в|||и|Совета|Охраны|Памяти|Боевых|и|Мученичества|в|Варшаве В третий раз место столкновения под Мышихой было увековечено в 2001 году по инициативе Польской культурной ассоциации «Надежда» в Улан-Удэ и Совета по охране памяти боев и мученичества в Варшаве. Odsłonięto wówczas pomnik-krzyż z tablicą z dwujęzycznym napisem: Pamięci zesłańców polskich uczestników powstania nad Bajkałem poległych w walce z żołnierzami carskiej Rosji 12 lipca 1886 r. Śpijcie spokojnie, bohaterowie. Открыли|тогда|||с|табличкой|с|двуязычной|надписью|Памяти|ссыльных|польских|участников|восстания|над|Байкалом|павших|в|борьбе|с|солдатами|царской|России|июля|г|Спите|спокойно|герои Тогда был открыт памятник-крест с табличкой с двуязычной надписью: В память польских ссыльных участников восстания на Байкале, павших в борьбе с солдатами царской России 12 июля 1886 года. Спите спокойно, герои. Pamiętamy o Was. Мы помним|о|вас Мы помним о вас.

– A jakże! А|как же – А как же! – przytaknął inżynier. кивнул|инженер – кивнул инженер. – Ubzdurałem sobie, że dzięki budowie kolei zsyłki stają się nieco lżejsze dla naszych rodaków. Я придумал|себе|что|благодаря|строительству|железной дороги|ссылки|становятся|несколько|немного|легче|для|наших|соотечественников ||||||||||легшими||| – Я вообразил, что благодаря строительству железной дороги переселение становится немного легче для наших соотечественников.

– Kto wie, może i tak było – potwierdził Krasucki. Кто|знает|может|и|так|было|подтвердил|Красуцкий – Кто знает, может быть, так и было – подтвердил Красуцкий. – Właśnie w roku tysiąc osiemset sześćdziesiątym czwartym znajdował się w moskiewskim więzieniu Kałamażny Dwór. Именно|в|году|тысяча|восемьсот|шестидесятом|четвертом|находился|себя|в|московской|тюрьме|Каламажный|Двор – Именно в тысяча восемьсот шестьдесят четвертом году находился в московской тюрьме Каламажный Двор. Wtedy też mówiło się o tym, aby w jednym ustalonym dniu wszystkie partie zesłańców, rozrzucone na długim szlaku od Warszawy po Ural, rozbroiły swe konwoje i gromadnie powracały na ziemie polskie tam, gdzie jeszcze trwały walki powstańcze. Тогда|тоже|говорилось|о|об|этом|чтобы|в|один|установленном|дне|все|партии|ссыльных|разбросанные|на|длинном|пути|от|Варшавы|до|Урала|разоружили|свои|конвои|и|массово|возвращались|на|земли|польские|там|где|еще|продолжались|бои|восстания Тогда также говорили о том, чтобы в один установленный день все партии ссыльных, разбросанные на длинном пути от Варшавы до Урала, разоружили свои конвои и массово вернулись на польские земли, где еще продолжались восстания. Dąbrowski z pomocą polskich i rosyjskich rewolucjonistów[99] zdołał zbiec z łaźni więziennej. Домбровский|с|помощью|польских|и|русских|революционеров|смог|сбежать|из|бани|тюремной Домбровский с помощью польских и российских революционеров[99] смог сбежать из тюремной бани. Wtedy niektórzy Polacy zaczęli układać znacznie śmielsze plany. Тогда|некоторые|поляки|начали|составлять|значительно|более смелые|планы Тогда некоторые поляки начали составлять гораздо более смелые планы. Na przykład uwięziony w Krasnojarsku Paweł Lewandowski, były naczelnik powstańczej żandarmerii w Warszawie, zamierzał wraz z rosyjskim rewolucjonistą Mikołajem Serno-Sołowiewiczem wzniecić rewolucję demokratyczną w Rosji, a nawet oderwać od niej Syberię, która miała stanowić samodzielne państwo – Swobodosławię[100]. На|пример|заключенный|в|Красноярске|Павел|Левандовский|бывший|начальник|восстанческой|жандармерии|в|Варшаве|намеревался|вместе|с|российским|революционером|Николаем|||развязать|революцию|демократическую|в|России|и|даже|оторвать|от|нее|Сибирь|которая||составлять|самостоятельное|государство|Свободославию Например, Павел Левандовский, бывший начальник повстанческой жандармерии в Варшаве, который был задержан в Красноярске, намеревался вместе с российским революционером Николаем Серно-Соловьевичем разжечь демократическую революцию в России и даже отделить от нее Сибирь, которая должна была стать самостоятельным государством – Свободославией[100].

[99] Zagibałow, Jermołow, Iszutin i inni. Загибалов|Ермолов|Ишутин|и|другие [99] Загибалов, Ермолов, Ишутин и другие.

[100] Plan oderwania Syberii od Rosji w latach 1848 i 1861 podobno znajdował poparcie ówczesnego generała-gubernatora Syberii Wschodniej, Mikołaja Murawiowa Amurskiego. План|отделения|Сибири|от|России|в|годах|и|якобы|находил|поддержку|тогдашнего|||Сибири|Восточной|Николая|Муравьёва|Амурского [100] План отделения Сибири от России в 1848 и 1861 годах, по слухам, поддерживался тогдашним генерал-губернатором Восточной Сибири Николаем Муравьевым Амурским. W 1864 r. w Irkucku rozlepiano odezwy, które zaczynały się od słów: „Niech żyją Zjednoczone Sybirskie Stany!''. В|г|в|Иркутске|расклеивали|воззвания|которые|начинались|от|слов|слов|Пусть|живут|Объединенные|Сибирские|Штаты В 1864 году в Иркутске расклеивали воззвания, которые начинались со слов: «Да здравствуют Объединенные Сибирские Штаты!''. Autorem tej odezwy był profesor irkuckiego gimnazjum, Szczukin. Автором|этого|обращения|был|профессор|иркутского|гимназия|Щукин Автором этого воззвания был профессор иркутской гимназии Щукин.

Polacy nie zarzucili planów ucieczki. Поляки|не|отказались от|планов|побега Поляки не отказались от планов побега. Teraz głównym ogniskiem spisku stał się Irkuck, gdzie podczas zimowego natłoku w więzieniach zmarło ponad stu więźniów. Теперь|главным|очагом|заговора|стал||Иркутск|где|во время|зимнего|наплыва|в|тюрьмах|умерло|более|ста|заключенных Теперь главным очагом заговора стал Иркутск, где во время зимнего наплыва в тюрьмах умерло более ста заключенных. Rej wodził tam Narcyz Celiński, były uczestnik powstania w tysiąc osiemset czterdziestym ósmym roku w Księstwie Poznańskim i w Galicji, a potem kapitan sztabowy inżynierii na Kaukazie oraz powstaniec tysiąc osiemset sześćdziesiątego trzeciego roku. Рей|вел|там|Нарцыз|Целиньский|бывший|участник|восстания|в|тысяча|восемьсот|сороковом|восьмом|году|в|княжестве|Познаньском|и|в|Галиции|а|потом|капитан|штабной|инженерных|на|Кавказе|и|повстанец|тысяча|восемьсот|шестидесятого|третьего|года Рей руководил там Нарцыз Целиньский, бывший участник восстания восемьсот сорок восьмого года в Княжестве Познань и в Галиции, а затем капитан штабной инженерии на Кавказе и восстанец восемьсот шестьдесят третьего года. Jego plan zbrojnej ucieczki odrzucał porozumienie z rewolucjonistami rosyjskimi. Его|план|вооруженной|побег|отвергал|соглашение|с|революционерами|русскими Его план вооруженного побега отвергал соглашение с российскими революционерами.

Władze, powiadomione o wrzeniu wśród polskich zesłańców, postanowiły wywieźć bardziej niespokojnych do budowy drogi krugobajkalskiej, wytyczonej wzdłuż południowego wybrzeża Bajkału. Власти|уведомленные|о|волнении|среди|польских|ссыльных|решили|вывезти|более|беспокойных|на|строительство|дороги|кругобайкальской|проложенной|вдоль|южного|побережья|Байкала Власти, уведомленные о волнениях среди польских ссыльных, решили вывезти более беспокойных на строительство кругобайкальской дороги, проложенной вдоль южного побережья Байкала. Początkowo zesłańcy z radością przyjęli ten projekt. Сначала|ссыльные|с|радостью|приняли|этот|проект Сначала ссыльные с радостью приняли этот проект. Umożliwiał on więźniom pobyt na świeżym powietrzu oraz mógł ułatwić planowaną ucieczkę. Он позволял|им|заключённым|пребывание|на|свежем|воздухе|и|мог|облегчить|запланированную|побег Он позволял заключенным находиться на свежем воздухе и мог облегчить запланированный побег. Celiński proponował przedrzeć się znad Bajkału przez stepy kirgiskie do Buchary, gdzie w owym czasie wojska rosyjskie walczyły z tamtejszym emirem. Целиньский|предлагал|пробиться|себе|с|Байкала|через||киргизские|до|Бухары|где|в|то время|времени|войска|русские|сражались|с|местным|эмиром |||||||||||||тому||||||| Целиньский предлагал пробраться с Байкала через киргизские степи в Бухару, где в то время российские войска сражались с местным эмиром.

– Wydaje mi się, że projekt nie był niemożliwy do wykonania – wtrącił Smuga. Кажется|мне|что|что|проект|не|был|невозможен|к|выполнению|вставил|Смуга – Мне кажется, что проект не был невозможен для выполнения, – вставил Смуга.

– Ma pan rację, plan mógł się powieść, gdyby nie zaistniały nieprzewidziane przeszkody. У вас|господин|право|план|мог|себя|осуществиться|если бы|не|возникли|непредвиденные|препятствия – Вы правы, план мог бы сработать, если бы не возникли непредвиденные препятствия. Otóż w końcu maja roku tysiąc osiemset sześćdziesiątego szóstego wysłano pierwszą grupę więźniów do Kułtuku na południowym cyplu jeziora, około stu kilometrów od Irkucka. Вот|в|конце|мая|года|тысяча|восемьсот|шестидесятого|шестого|отправили|первую|группу|заключенных|в|Култуке|на|южном|мысе|озера|около|ста|километров|от|Иркутска Итак, в конце мая тысяча восемьсот шестьдесят шестого года была отправлена первая группа заключенных в Култук на южном мысе озера, примерно сто километров от Иркутска. Drugą, razem z Celińskim, skierowano o siedemdziesiąt kilometrów dalej do Murinu. Вторую|вместе|с|Целиньским|направили|на|семьдесят|километров|дальше|в|Мурино Вторую, вместе с Целиньским, направили на семьдесят километров дальше в Мурино. Wtedy właśnie nieoczekiwanie nadeszła wiadomość o manifeście amnestyjnym cara, który z okazji nieudanego zamachu Karakazowa na jego życie łagodził więźniom ciężkie kary o połowę, a mniejsze zamieniał na osiedlenie na Syberii. Тогда|именно|неожиданно|пришла|сообщение|о|манифесте|амнистийном|царя|который|с|поводом|неудачного|покушения|Караказова|на|его|жизнь|смягчал|заключённым|тяжёлые|наказания|на|половину|а|меньшие|заменял|на|поселение|на|Сибири Тогда неожиданно пришло сообщение о манифесте амнистии царя, который в связи с неудавшимся покушением Караказова на его жизнь смягчил тяжелые наказания для заключенных на половину, а меньшие заменил на поселение в Сибири. Władze w Irkucku wstrzymały dalsze wysyłki nad Bajkał, aby podzielić zesłańców na grupy według nowych kar. Власти|в|Иркутске|остановили|дальнейшие|отправки|над|Байкал|чтобы|разделить|ссыльных|на|группы|по|новым|наказаниям Власти в Иркутске приостановили дальнейшие отправки к Байкалу, чтобы разделить ссыльных на группы в соответствии с новыми наказаниями. Amnestia znacznie poprawiła nastroje zesłańców, część z nich zaniechała nawet zamiaru ucieczki. Амнистия|значительно|улучшила|настроение|ссыльных|часть|||отказалась от|даже|намерения|побега ||||||||відмовилася||| Амнистия значительно улучшила настроение ссыльных, часть из них даже отказалась от намерения побега.

– Obydwaj panowie znajdziecie najlepszą odpowiedź w wierszu napisanym przez jednego z poetów ku pamięci polskich powstańców nad Bajkałem[102]. Оба|господа|найдете|лучший|ответ|в|стихотворении|написанном|одним из|||поэтов|в|память|польских|повстанцев|над|Байкалом – Оба господа найдёте лучший ответ в стихотворении, написанном одним из поэтов в память о польских повстанцах на Байкале. Posłuchajcie, proszę: Послушайте|пожалуйста Послушайте, пожалуйста:

Rzekli, powstali, rozbroili zbirów! Сказали|восстали|разоружили| Сказали, восстали, разоружили бандитов!

Błysnęła ku nim ziemia łez i kirów. Вспыхнула|к|ним|земля|слез|и|траура ||||||плащі скорботи Земля блеснула к ним слезами и трауром.

I znów dawne pęta. И|снова|давние|узы И снова старые узы. Sąd otwarty… Суд|открытый Суд открыт…

[102] Fragment wiersza: Na zgon rozstrzelanych w Irkucku, napisanego przez Kornela Ujejskiego, autora utworów patriotycznych, który żył w latach 1823–1897. ||На|смерть|расстрелянных|в|Иркутске|написанного|через|Корнела|Уейецкого|автора|произведений|патриотических|который|жил|в|годах [102] Фрагмент стихотворения: На смерть расстрелянных в Иркутске, написанного Корнелем Уейским, автором патриотических произведений, который жил в 1823–1897 годах.

– Carat nieraz już stosował metodę szczucia jednych ujarzmionych narodów przeciwko drugim. Карпат|не раз|уже|использовал|метод|подстрекательства|одних|порабощенных|народов|против|другими – Царство уже не раз использовало метод натравливания одних покоренных народов на других. Czynią to również z niemałym powodzeniem i inne państwa prowadzące zaborczą politykę. Они делают|это|также|с|немалым|успехом|и|другие|государства||захватническую|политику Это также делает с немалым успехом и другие страны, проводящие захватническую политику. Jednak w przypadku polskich powstańców nad Bajkałem kłamstwa carskich urzędników mogły być dość szybko zdemaskowane. Однако|в|случае|польских|повстанцев|над|Байкалом|лжи|царских|чиновников|могли|быть|довольно|быстро|разоблачены Однако в случае польских повстанцев на Байкале ложь царских чиновников могла быть довольно быстро разоблачена. Przecież nieszczęśni skazańcy pragnęli jedynie odzyskać własną wolność! ведь|несчастные|узники|хотели|лишь|вернуть|собственную|свободу Ведь несчастные осужденные желали лишь вернуть свою свободу!

– Niezawodnie ma pan rację! Непременно|имеет|вы|правду Безсумнівно||| – Безусловно, вы правы! Nawet mieszkańcy Irkucka patrzyli na ich tragedię ze szczerym współczuciem. Даже|жители|Иркутска|смотрели|на|их|трагедию|с|искренним|сочувствием Даже жители Иркутска смотрели на их трагедию с искренним сочувствием. Podczas rozprawy sądowej wyszła na jaw haniebna rola rządu carskiego, niesłusznie obwiniającego polskich więźniów o zamiar wymordowania Rosjan na Syberii – przyznał Krasucki. Во время|судебного|разбирательства|вышла|на|яв|позорная|роль|правительства|царского|несправедливо|обвиняющего|польских|заключенных|в|намерении|истребления|русских|на|Сибири|признал|Красуцкий ||||||||||неправомірно||||||||||| Во время судебного разбирательства выяснилась позорная роль царского правительства, несправедливо обвиняющего польских заключенных в намерении истребить русских в Сибири, - признал Красуцкий.

– A to dranie! А|это|ублюдки – А это негодяи! – oburzył się bosman. возмутился|возвратная частица|боцман – возмутился боцман.

– Znalazł się jednak ktoś, kto naruszył surowy zakaz. Нашел|себя|однако|кто-то||нарушил|строгий|запрет – Однако нашелся кто-то, кто нарушил строгий запрет. Polak, Bolesław Olszewski, w przebraniu syberyjskiego chłopa przekradł się na plac kaźni. Поляк|Болеслав|Ольшевский|в|наряде|сибирского|крестьянина|прокрался|себя|на|площадь|казни Поляк, Болеслав Ольшевский, в наряде сибирского крестьянина прокрался на место казни. On właśnie później opowiedział mi, jak się to wszystko odbyło – mówił dalej inżynier. Он|только что|позже|рассказал|мне|как|это|это|все|произошло|говорил|дальше|инженер Он как раз потом рассказал мне, как всё это происходило – продолжал инженер. – Czterech Polaków szło na śmierć jak przystało bohaterom. Четыре|поляка|шло|на|смерть|как|подобало|героям – Четверо поляков шли на смерть, как и подобает героям. Towarzyszył im ksiądz irkucki, Polak zesłany na Sybir, Krzysztof Szwermicki. Сопровождал|их|священник|иркутский|поляк|сосланный|на|Сибирь|Кшиштоф|Швермицкий С ними был священник из Иркутска, поляк, сосланный в Сибирь, Кшиштоф Швермицкий. Szarmowicz widząc, że księdzu drżą dłonie, rzekł: „Ojcze, zamiast nam dodać otuchy, aby śmiało przyjąć śmierć z rąk tych niewolników caryzmu, aby im pokazać, że za wolność Polak umie umierać, ty sam upadasz i pociechy potrzebujesz, bo drży ci ręka, którą masz nas błogosławić! Шармович|увидев|что|священнику|дрожат|руки|сказал|Отец|вместо|нам|добавить|утешения|чтобы|смело|принять|смерть|из|рук|этих|рабов|царизма|чтобы|им|показать|что|за|свободу|поляк|умеет|умирать|ты|сам|падаешь|и|утешения|нуждаешься|потому что|дрожит|тебе|рука|которой|имеешь|нас|благословить Шармович, увидев, что у священника дрожат руки, сказал: «Отец, вместо того чтобы подбодрить нас, чтобы смело принять смерть от рук этих рабов царизма, чтобы показать им, что за свободу поляк умеет умирать, ты сам падаешь и нуждаешься в утешении, потому что дрожит рука, которой ты должен нас благословить!» Bądź dobrej myśli, polski kapłanie, módl się nie za nas, ale za przyszłość Polski! Будь|хорошей|мысли|польский|священник|молись|себе|не|за|нас|но|за|будущее|Польши Будь хорошей надеждой, польский священник, молись не за нас, а за будущее Польши! Dla nas jest obojętne, czy zginiemy na własnej ziemi za jej wolność, czy nas zamordują na wygnaniu! Для|нас|есть|безразлично|ли|погибнем|на|собственной|земле|за|её|свободу|ли|нас|убьют|на|изгнании Для нас все равно, погибнем ли мы на своей земле за ее свободу, или нас убьют в изгнании! Idea, co nam w życiu przyświecała, nie zginie”[103]. Идея|что|нам|в|жизни|освещала|не|погибнет Идея, которая освещала нам жизнь, не исчезнет"[103].

[104] Padlec – podlec. подлец| [104] Труп – подлец.

Krasucki zamilkł wzruszony. Красуцкий|замолчал|взволнованный Красуцкий замолчал, тронутый.

[105] Nerczyńsk leży nad rzeką Nercza w południowo-wschodniej części Syberii, znany z rynków futrzarskiego, herbacianego i bydlęcego. Нерчинск|лежит|над|рекой|Нерча|в|||части|Сибири|известен|с|рынков|мехового|чайного|и|скотного [105] Нерчинск расположен на реке Нерча в юго-восточной части Сибири, известен рынками мехов, чая и скота. Założony jako fort w 1658 r., stanowił przez dwa wieki najdalej wysunięty na Dalekim Wschodzie posterunek rosyjski. Основанный|как|форт|в|году|являлся|на протяжении|два|века|самым дальним|продвинутым|на|Дальнем|Востоке|пост|русский Основанный как форт в 1658 году, он на протяжении двух веков являлся самым удалённым российским постом на Дальнем Востоке.

Słowa Smugi wyrwały Tomka z zamyślenia. Слова|Смуги|вырвали||из|задумчивости |||Томка|| Слова Смуги вырвали Томка из раздумий. Znów spojrzał w okno. Снова|посмотрел|в|окно Он снова посмотрел в окно. W jasnoczerwonych odblaskach poranka wokół rozpościerał się pagórkowaty krajobraz, bardzo przypominający martwą pustynię. В|ярко-красных|отражениях|утра|вокруг|простирался|себя|холмистый|пейзаж|очень|напоминающий|мертвую|пустыню В ярко-красных отблесках утра вокруг раскинулся холмистый пейзаж, очень напоминающий мёртвую пустыню. W niektórych miejscach monotonię dzikiej krainy zakłócały erozyjne doliny poprzeczne, wąskie i głębokie o wysokich, stromych, kamienistych zboczach, bądź też ponure wąwozy porosłe skarłowaciałymi krzewami. В|некоторых|местах|монотонность|дикой|страны|нарушали|эрозионные|долины|поперечные|узкие|и|глубокие|с|высоких|крутых|каменистых|склонах|или|тоже|мрачные|овраги|заросшие|карликовыми|кустарниками |||||||||||||||||||||каньйони||| В некоторых местах монотонность дикой местности нарушали эрозионные поперечные долины, узкие и глубокие с высокими, крутыми, каменистыми склонами, или же мрачные ущелья, поросшие карликовыми кустарниками. Od czasu do czasu wśród zawiłej sieci suchych wądołów i dolin pojawiały się, okolone lasostepem sosnowym, wyspy stepów trawiasto-zielnych, tworzących mieszaninę roślin stepowych i łąkowych. От|времени|до|времени|среди|запутанной|сети|сухих|водотоков|и|долин|появлялись|себя|окруженные|лесостепью|сосновым|острова|степей|||создающих|смесь|растений|степных|и|луговых Время от времени среди запутанной сети сухих оврагов и долин появлялись, окруженные лесостепью сосновой, острова степей травянистых и зеленых, образующих смесь степных и луговых растений. Krzewiły się na nich: wiechlina, strzęplica oraz turzyca stepowa, ostnica włosowata, driakiew Fischera i targanek dauryjski. Кустарники|себя|на|них|вейник|щетинник|и|осока|степная|ковыль|волосистая|драка|Фишера|и|тарган|даурский На них росли: вейник, щетинистая трава и степная осока, волосистая остница, дриакевия Фишера и даурский тарган.

SENT_CWT:AFkKFwvL=5.65 PAR_TRANS:gpt-4o-mini=3.24 ru:AFkKFwvL openai.2025-01-22 ai_request(all=280 err=0.00%) translation(all=233 err=0.00%) cwt(all=2861 err=1.15%)