Tajemnicza wyprawa Tomka - Alfred Szklarski, W tajdze (1)

W tajdze (1)

Gwiazdy gasły nad południowo-wschodnim obszarem rosyjskiego Dalekiego Wschodu[1]. Poranna szarość wkradała się w nocny mrok. Wkrótce blaski wschodzącego słońca musnęły kopulaste szczyty gór i po zalesionych stokach spłynęły na równinną, bezkresną tajgę.

[1] Nazwa Daleki Wschód obejmuje kraje wschodnioazjatyckie przylegające do Oceanu Spokojnego: Chiny, Japonię, Koreę, Filipiny. W powieści mowa jest o rosyjskiej części Dalekiego Wschodu, rozciągniętej stosunkowo wąskim pasem wzdłuż zachodnioazjatyckiego wybrzeża zewnętrznych mórz Oceanu Spokojnego. Naturalna jej granica przebiega wzdłuż rzek: Amur i Ussuri, działem wodnym pomiędzy dorzeczami Zei i Olokmy, na północ od Pasma Stanowego, wzdłuż zachodnich stoków gór Dżugdżur oraz wzdłuż południowej granicy Dołu Parapolskiego. Geograficznie rosyjski Daleki Wschód wybitnie różni się od przyległej Syberii Wschodniej i dzieli się na trzy obszary: Amursko-Nadmorski, Dolno-Amursko-Ochocki z wyspą Sachalin i Kamczacko-Kurylski Obszar Wulkaniczny, natomiast jego administracyjno-polityczne jednostki to: Kraj Nadmorski, Kraj Chabarowski, obwód sachaliński i obwód amurski.

Wzmagająca się jasność powoli rozpraszała opary otulające dziewiczą tajgę. Z mgieł wyłaniały się zadziwiające szczegóły krajobrazu. Flora właściwa północnej tajdze krzewiła się tutaj obok południowej roślinności wschodnioazjatyckich lasów mieszanych Chin i Indii. Winorośl oplatała świerki ajańskie, a korkowce ussuryjskie, orzechy mandżurskie i krzewy skarłowaciałej aralii rosły obok białych brzóz i limb syberyjskich. Jak okiem sięgnąć, pięły się ku niebu wierzchołki stuletnich cedrów, złotawozielonych modrzewi daurskich, jodeł o białej korze, a wśród nich odcinały się jaśniejszą zielenią lipy amurskie, wiązy, graby, dęby i klony.

[2] Jakuckie – Leucobrephos middendorfii; podzwrotnikowe – Danais tytia i Papilio raddei.

W tej okolicy o wschodzie słońca tygrysy powracały z nocnych łowów do swych legowisk. Wtedy jedynie ptactwo, zadomowione na drzewach, wysoko nad ziemią, odważało się krzykiem zdradzać swoją obecność. Tego jednak poranka nawet ptaki za lada szelestem podrywały się do lotu, a dziki zwierz chyłkiem przemykał przez gęstwinę, albowiem odwieczne prawa tajgi zostały naruszone przez najgroźniejszego jej wroga – człowieka.

Oto grupa tropicieli i łowców zwierząt wtargnęła do ostępu i w pobliżu południowego krańca Gór Burejskich[3] rozłożyła się obozem.

[3] Rozległy obszar górski ciągnący się prawie południkowo i wznoszący się nad dwiema przyległymi doń równinami: Zejsko-Burejską na zachodzie i Dolnoamurską na wschodzie. Pasmo na południu (na granicy rosyjskiego Dalekiego Wschodu) przechodzi poza rzekę Amur i ciągnie się dalej na południe, w Mandżurii, pod nazwą Mały Chingan, często rozszerzaną także na Góry Burejskie.

Gdy mrok ustąpił, z mgły ścielącej się na leśnej polanie wyłoniły się sylwetki kilku namiotów półkoliście osłoniętych taborem wozów. Pod wozami, przywiązane do szprych kół, spały kudłate psy. Wewnątrz półkola stały szeregiem podłużne skrzynie-klatki, zamykane drzwiczkami z żelaznych prętów. Nieopodal obozowiska pasły się spętane konie.

Z jednego namiotu wysunął się niski, barczysty mężczyzna ubrany w spodnie i kurtkę z jeleniej skóry. Bacznie zlustrował wzrokiem okolicę, ukazując śniadą, skośnooką twarz o małym nosie i wydatnych kościach policzkowych. Z zadowoleniem stwierdził, że mgła opada. Spojrzał w górę. Zachmurzone prawie od dwóch tygodni niebo nareszcie wypogadzało się i jaśniało w promieniach wschodzącego słońca. Pogodny, niemal bezwietrzny świt zwiastował przerwę w letnich deszczach monsunowych[4] przynoszonych przez południowo-wschodni wiatr znad oceanu. Uśmiech pojawił się na twarzy mężczyzny. Był on przewodnikiem i tropicielem w wyprawie urządzonej przez białych łowców dzikich zwierząt, przybyłych z dalekiego zamorskiego kraju. Od dawna niecierpliwie oczekiwał na taki właśnie dzień, by zakończyć polowanie na tygrysy. Potem wyprawa łowiecka miała przenieść swój obóz dalej na zachód od Gór Burejskich, poza bezpośredni zasięg letnich deszczów monsunowych, zatrzymywanych przez pasmo górskie.

[4] Monsun zimowy wieje z północnego zachodu i północy (z głębi lądu ku oceanowi) i przynosi powietrze chłodne, wyjątkowo suche, powodując pogodę chłodną i bezchmurną. Letni monsun, niezbyt gorący, wieje znad oceanu (z południowego wschodu i południa) i przynosi ciepłe, nasycone parą wodną powietrze. Z tego powodu lato na Dalekim Wschodzie jest zazwyczaj ciepłe i dżdżyste z częstymi mgłami.

Mężczyzna powrócił do namiotu, skąd znów wyszedł na polanę uzbrojony w starą berdankę[5]. Obuty w miękkie unty z jeleniej skóry, ruszył ku gęstwinie. W tej właśnie chwili z sąsiedniego namiotu wyjrzał rosły młodzieniec.

[5] Berdanka – amerykański karabin systemu Berdana, odtylcowy, jednostrzałowy o gwintowanej lufie, wprowadzony w armii rosyjskiej w XIX wieku; również rosyjska strzelba myśliwska.

Był to łowca zwierząt, Tomek Wilmowski, który z ojcem i kilkoma przyjaciółmi przebywał na polowaniu w tajdze amurskiej. Spostrzegł oddalającego się mężczyznę, więc na pół ubrany zaraz pobiegł za nim.

– Nuczi[6], dokąd to się tak wcześnie wybierasz? Jeśli idziesz na poszukiwanie wytropionych wczoraj tygrysów, to chętnie poszedłbym z tobą! – zawołał po rosyjsku, dogoniwszy tropiciela pochodzącego z tubylczego plemienia Goldów[7].

[6] Nuczi w języku Nanajów (Goldów) znaczy mały.

[7] Plemię Nanajów bądź Goldów zamieszkuje na Dalekim Wschodzie nad rzekami Amur i Ussuri.

Nuczi przystanął, odwrócił się do młodzieńca i odparł w łamanym rosyjskim, przeplatając go słowami ojczystego języka:

– Moja sprawdzi, czy amby[8] są i wróci po wasza.

[8] Amba – tygrys.

– Wiesz przecież, że potrafię podchodzić zwierzynę. Nie spłoszę tygrysów, weź mnie ze sobą – prosił Tomek.

Nuczi zadarł głowę, by spojrzeć w oczy wysokiemu młodzieńcowi.

– Twoja tak dobry łowca jak stary Gold, ale amby mieszkają za sopką, daleko! Twoja męczy się tropić, a potem nie może szybko łapać – odparł.

– No tak, niby masz rację Nuczi, ale przy okazji mógłbym upolować coś dla naszych tygrysów. Resztkę dzika rozdzielę im teraz. Muszę je dobrze nakarmić, aby nie hałasowały cały dzień. Sam mówiłeś, że to przeszkadza w łowach – kusił Tomek, mając ogromną ochotę na wypad ze znajomym tropicielem zwierząt.

– Teraz nasza nie może strzelać – stanowczo odpowiedział Nuczi. – Nasza musi złapać amby, a potem polować. Twoja niech nakarmi amby w klatkach, bo inaczej one złe i głośno krzyczą do innych braci w tajdze. Wtedy nic z łowów.

– Dobrze, Nuczi, zajmę się tygrysami.

Gold porozumiewawczo mrugnął okiem do zmarkotniałego młodzieńca, przywiesił strzelbę na pasie przez ramię i żwawym krokiem zaszył się w leśną głuszę. Tomek z nieukrywanym żalem spoglądał za nim, wszakże w duchu przyznawał mu słuszność. Tutaj, w tajdze nadamurskiej, chwytanie żywych tygrysów odbywało się starym sposobem syberyjskich łowców, to znaczy bez udziału licznej nagonki pomagającej osaczyć zwierzynę. Pogoń tylko kilku myśliwych z psami za tygrysem była bardzo uciążliwa, szczególnie w okolicy sopek, czyli charakterystycznych wzgórz syberyjskich, często pochodzenia wulkanicznego. Kilkutygodniowe tropienie drapieżników w tajdze uwiecznione wprawdzie zostało złowieniem trzech młodych okazów, lecz zmęczenie mocno dawało się myśliwym we znaki. Deszczowe lato nie było dobrą porą do polowania. Rozmiękła od nadmiaru wody ziemia utrudniała nużące pościgi. Toteż doświadczony Nuczi radził odłożyć łowy do bliskiej już jesieni, najlepszej na tym obszarze pory roku. Tłumaczył, że po okresie deszczów monsunowych bardzo szybko nieraz ustala się słoneczna i ciepła pogoda, trwająca do końca września lub nawet do początków października. Pod koniec jesieni, gdy ziemia zaczyna przesychać i przemarzać, łatwiej podróżować z taborem wozów. Niestety, biali łowcy nie chcieli skorzystać z dobrej rady. Utknęli w przesyconej wilgocią tajdze i krążyli po niej jak duchy.

Nuczi zniknął w gąszczu. Tomek po cichu powrócił do namiotu. Nie budząc towarzyszy, zabrał resztę ubrania, ręcznik i mydło, po czym podążył do pobliskiego strumienia. Wkrótce umyty i ubrany przysiadł na zwalonym przez wichurę pniu drzewa. Przez chwilę nasłuchiwał, podejrzliwie rozglądając się wokoło. W obozie w dalszym ciągu panowała niczym niezmącona cisza. Wszyscy dłużej wypoczywali przed zapowiedzianym przez Nucziego nowym polowaniem.

Tomek ostrożnie rozchylił podwójną skórę pasa i wydobył zwitek papieru. Wygładził go na kolanie. Był to list od jego ciotecznej siostry, Ireny Karskiej, u rodziców której przez dłuższy czas przebywał w Warszawie po ucieczce ojca za granicę i śmierci matki.

Tomek zaczął czytać:

Warszawa, 10 maja 1907 r.

Kochany Braciszku!

Prawie rok nie odpisywałam na Twoje listy, z takim utęsknieniem przez nas oczekiwane. Ze względu na cenzurę w korespondencji wysyłanej pocztą nie mogłam powiadomić Cię o pewnym tragicznym wydarzeniu. Dopiero teraz nadarzyła się okazja wysłania listu inną drogą. Przyjaciel Ojca wyjeżdża w sprawach handlowych za granicę i podjął się przemycić mój list. Wyśle go z Niemiec.

Kochany Tomku, przede wszystkim muszę wyjaśnić przyczynę mej ostrożności. Otóż Zbyszek został aresztowany i zesłany na Sybir[9]. Ty, Braciszku, najlepiej zrozumiesz, jak strasznym ciosem było to dla nas wszystkich, a szczególnie dla Matki. Pamiętasz przecież – zawsze bardzo się obawiała wszelkich spisków politycznych. Gdy Pan Smuga zabrał Cię od nas do Twego Ojca, myślała biedaczka, że skończyły się dla Niej utrapienia. Jakże cieszyła się potem, że jesteś bezpieczny z dala od Kraju w czasie rewolucji w Rosji i u nas w Królestwie Polskim![10]. Mawiała wtedy, że Ty masz we krwi rewolucyjnego ducha Twego Ojca i nie usiedziałbyś spokojnie podczas zamieszek. Mój Ojciec potakiwał. Stale nazywa Cię polskim patriotą.

[9] Zesłanie było specjalnym rodzajem kary pozbawienia wolności polegającej na wywiezieniu, czyli tak zwanej deportacji, i przymusowym pobycie skazanego na odległym terytorium państwa lub w jego koloniach. Ten rodzaj kary, nigdy nieistniejący w prawie polskim, był bardzo szeroko stosowany w Rosji carskiej. Zesłaniec mógł być skazany na pobyt pod nadzorem policji w ściśle wyznaczonej miejscowości bądź też na katorgę, to jest ciężkie roboty. Olbrzymia, słabo jeszcze wówczas zbadana Syberia stanowiła główne miejsce zesłań. Rząd carski przede wszystkim skazywał na długoterminowe lub bezterminowe zesłanie więźniów politycznych, a u schyłku XIX i na początku XX w. szczególnie działaczy rewolucyjnych. Tysiące bohaterskich rewolucjonistów rosyjskich, jak i patriotów z narodów podbitych przez carską Rosję było wielokrotnie więzionych na Syberii. Pierwszych Polaków wywieziono na Sybir jako jeńców wojennych po wojnach Stefana Batorego z Moskwą. Powtarza się to w XVII w., kiedy starcia Polski z Rosją stają się częstsze. W XVIII w. nastąpiły zesłania Polaków w związku z konfederacją barską i wojnami kościuszkowskimi. Rząd carski rozporządzeniem z 29 V 1768 r. rozkazał wziętych do niewoli konfederatów zesłać na Syberię i wcielić do miejscowych garnizonów. Dziesiątki tysięcy Polaków zesłano tam po powstaniach w latach 1831 i 1863. U schyłku XIX w. na Syberię znów zaczęli napływać polscy skazańcy za swą pracę społeczną i wolnościową w kraju, a w czasie pierwszej wojny światowej polscy jeńcy wojenni.

Oczywiście Zbyszek, Witek i ja pragnęliśmy Ciebie naśladować. Po zawierusze 1905 roku wiele nadarzyło się ku temu okazji. Studenci, a za ich przykładem i uczniowie szkół średnich rozpoczęli strajki szkolne, domagając się nauczycieli Polaków i nauczania w języku polskim. Zbyszek z grupą przyjaciół urządzili strajk w swojej szkole. Dyrektor przestraszony buntem wezwał żandarmów. Aresztowali wielu uczniów, a wśród nich Zbyszka. Przyznał się do zorganizowania strajku, aby w ten sposób osłonić przyjaciół przed represjami. Nawet go nie sądzono. Po prostu w trybie administracyjnym zesłano na Sybir. Tylko jeden jedyny raz napisał do nas z Nerczyńska, przeznaczonego mu na miejsce zesłania. Podobno otrzymał zajęcie w składzie futer u kupca Naszkina, lecz z listu biła bezgraniczna tęsknota za domem i Krajem. Biedny chłopiec! Zapewne potrzebuje pomocy. Kto wie, czy go jeszcze kiedyś ujrzymy…

Agenci policyjni często kręcą się koło naszego domu, wypytują dozorcę, śledzą nas wszystkich…

Tomek nie dokończył czytania listu, przecież i tak już znał na pamięć każde zawarte w nim słowo. Złożył go starannie, wsunął do schowka w pasie. Zasępiony rozmyślał o niezwykłym splocie wydarzeń, które rzuciły ich w tajgę syberyjską.

Po powrocie z niefortunnej wyprawy do Tybetu otrzymał w Alwarze[11] list Irki razem z korespondencją z Londynu od swej przyjaciółki – Australijki Sally. Tomek i jego ojciec bardzo się zmartwili smutną wiadomością z Warszawy. Obydwaj czuli się dłużnikami wujostwa Karskich. Oni to właśnie zastępowali Tomkowi rodziców. Pomagali mu w najcięższych chwilach życia, opiekowali się jak własnym dzieckiem.

[11] Alwar – miasto leżące w północno-zachodnich Indiach w stanie Radźasthan, na południe od Delhi; dawniej siedziba maharadży.

Nie mniej od Wilmowskich przejęli się tragicznym wydarzeniem ich przyjaciele – Jan Smuga i bosman Tadeusz Nowicki. Przecież każdy z nich poniósł jakąś ofiarę w walce z zaborczym rosyjskim caratem. Wilmowski i bosman musieli uciekać z kraju zagrożeni aresztowaniem. Przyrodni brat Smugi został zesłany na Sybir. Cóż z tego, że dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności zdołał umknąć z zesłania? I tak przecież przypłacił to życiem. Spełniając jego ostatnią wolę, udali się do dalekich gór Ałtyn-tag, aby zabrać ukryte przez niego przypadkowo znalezione złoto. Połowa skarbu miała być przeznaczona na pomoc dla polskich zesłańców na Syberii. Cała wyprawa, pełna trudów i niebezpieczeństw, zakończyła się niepowodzeniem. Rumowisko skalne pochłonęło złoto. Zaledwie wrócili pokonani przez przeciwności losu, znów się dowiedzieli o nowym aresztowaniu i zsyłce. Na wspólnej naradzie z przyjazną im księżną Alwaru i jej bratem Panditem Davasarmanem, który brał udział w wyprawie do gór Ałtyn-tag, postanowili pomóc Zbyszkowi w ucieczce z Syberii. Los Polaków wydał się księżnej podobny do historii Hindusów rządzonych przez Anglików. Rozumiejąc ich położenie, zaofiarowała Wilmowskim swój jacht dalekomorski, aby w ten sposób ułatwić uprowadzenie zesłańca. Natomiast Pandit Davasarman zaproponował swój udział w wyprawie. Była to niezwykle cenna pomoc, ponieważ jako pundyta, czyli specjalnie wyszkolony przez Anglików do odbywania ekspedycji geograficznych do nieznanych krajów Azji, miał olbrzymie doświadczenie podróżnicze. Ponadto dysponowanie statkiem umożliwiało im swobodne poruszanie się po morzu i uniezależniało od powszechnie używanych wówczas środków komunikacyjnych, będących pod nadzorem władz.

Smuga i Wilmowski utrzymywali stosunki handlowe ze znanym w całym świecie Hagenbeckiem, właścicielem przedsiębiorstwa sprowadzającego z różnych krajów świata dzikie zwierzęta do ogrodów zoologicznych i cyrków. Dzięki temu udało im się uzyskać jego poparcie urządzenia wyprawy łowieckiej na Syberię. Mimo to Wilmowski i bosman, jako poszukiwani przez policję carską, nie mogli się udać na tereny rosyjskie pod własnymi nazwiskami. Toteż Davasarman, wykorzystując swe wpływy u władz angielskich w Indiach, postarał się o dokumenty, w których Wilmowski figurował jako „obywatel angielski Brown, preparator skór zwierzęcych”, a bosman jako „Niemiec Brol, pogromca zwierząt”. Tak więc pod pretekstem łowienia okazów fauny syberyjskiej wyprawa uzyskała zezwolenie władz rosyjskich na polowanie w tajdze Dalekiego Wschodu. Obecnie od około dwóch miesięcy tropili tygrysy i głowili się, w jaki sposób mają upozorować konieczność dotarcia do Nerczyńska, leżącego w Kraju Zabajkalskim. Nie tylko bezkresna i często zupełnie bezdrożna kraina utrudniała im wykonanie niebezpiecznego przedsięwzięcia.

Davasarman nie brał udziału w łowach. Przebywał na statku zakotwiczonym w zatoce portowej Złotego Rogu we Władywostoku[12], gotów w każdej chwili do wyruszenia w morze, i oczekiwał na dalsze instrukcje. Łącznikiem między dowódcą statku a wyprawą „łowiecką” był Udadżalaka – zaufany towarzysz Pandita Davasarmana w wielu ekspedycjach badawczych do różnych krajów Azji.

[12] Władywostok – największy port byłego ZSRR nad Oceanem Spokojnym, a zarazem końcowy punkt Kolei Transsyberyjskiej i stolica Kraju Nadmorskiego. Miasto leży na skraju wąskiego i długiego półwyspu oddzielającego od siebie zatoki Amurską i Ussuryjską, w miejscu, gdzie w wysoki brzeg wrzyna się kręta zatoka portowa Złoty Róg, nadająca się wyśmienicie do postoju statków.

W tajdze (1) in|taiga |na taiga |У тайзі In der Taiga (1) В тайге (1) In the taiga (1)

Gwiazdy gasły nad południowo-wschodnim obszarem rosyjskiego Dalekiego Wschodu[1]. |verblassen|über|südlich|südost-|Gebiet|russischen|Fernost|Osten stars|were fading|over|southeast|southeastern|area|Russian|Far|East as estrelas|brilhavam|sobre|sudeste|sudeste|área|russo|Longo| Над південно-східним районом російського Далекого Сходу тьмяніли зірки[1]. Stars faded over the southeastern area of the Russian Far East[1]. Poranna szarość wkradała się w nocny mrok. morgendliche|Grauheit|schlich|||| morning|grayness|was creeping|reflexive pronoun|into|night|darkness matutina|cinza|se infiltrava|||noturno|escuridão Ранкова сірість закралася в нічний морок. Morning grayness crept into the night darkness. Wkrótce blaski wschodzącego słońca musnęły kopulaste szczyty gór i po zalesionych stokach spłynęły na równinną, bezkresną tajgę. ||||прикоснулись|куполообразные||||||||||| bald|die Strahlen|aufgehenden||streiften|kuppelförmige|Gipfel|Berge|||bewaldeten|Hängen|flossen||die Ebene|endlosen|Taiga soon|glimmers|rising|sun|brushed|domed|peaks|mountains|and|along|forested|slopes|flowed|onto|flat|endless|taiga |||||купольні||||||||||| em breve|os raios|nascente|sol|tocaram|||||||||||| Невдовзі промені сонця, що сходить, охопили куполоподібні вершини гір і потекли лісистими схилами до рівнинної безкрайньої тайги. Soon the glimmers of the rising sun brushed the domed peaks of the mountains and flowed down the forested slopes onto the flat, endless taiga.

[1] Nazwa Daleki Wschód obejmuje kraje wschodnioazjatyckie przylegające do Oceanu Spokojnego: Chiny, Japonię, Koreę, Filipiny. |||umfasst|Länder|ostasiatische|angrenzend|||Pazifischen|||| name|Far|East|includes|countries|East Asian|adjacent|to|Ocean|Pacific|China|Japan|Korea|Philippines [1] Назва Далекий Схід включає країни Східної Азії, що прилягають до Тихого океану: Китай, Японія, Корея, Філіппіни. [1] The name Far East encompasses the East Asian countries adjacent to the Pacific Ocean: China, Japan, Korea, the Philippines. W powieści mowa jest o rosyjskiej części Dalekiego Wschodu, rozciągniętej stosunkowo wąskim pasem wzdłuż zachodnioazjatyckiego wybrzeża zewnętrznych mórz Oceanu Spokojnego. ||die Rede|||russischen|Teil|||ausgedehnten|relativ|schmalen|Streifen|entlang|westasiatischen|Küste|äußeren||| in|novel|talk|is|about|Russian|part|Far|East|stretched|relatively|narrow|strip|along|West Asian|coast|external|seas|Ocean|Pacific У романі йдеться про російську частину Далекого Сходу, що простягнулася порівняно вузькою смугою вздовж західноазіатського узбережжя зовнішніх морів Тихого океану. The novel speaks of the Russian part of the Far East, stretched relatively narrow along the western Asian coast of the outer seas of the Pacific Ocean. Naturalna jej granica przebiega wzdłuż rzek: Amur i Ussuri, działem wodnym pomiędzy dorzeczami Zei i Olokmy, na północ od Pasma Stanowego, wzdłuż zachodnich stoków gór Dżugdżur oraz wzdłuż południowej granicy Dołu Parapolskiego. ||||entlang|Flüsse|Amur||Ussuri|Wasserscheide|Wasserscheide|zwischen|Einzugsgebieten|Zei||Olokma||nord||des Stanischen Gebirges|Staatliches|||Hängen|Bergen|Dschugdschur|||||| natural|its|border|runs|along|rivers|Amur|and|Ussuri|watershed|water|between|river basins|Zei|and|Olokma|north|north|of|Range|Stanovoy|along|western|slopes|mountains|Dzhugdzhur|and|along|southern|border|Basin|Parapol Its natural border runs along the rivers: Amur and Ussuri, the watershed between the basins of Zei and Olokma, north of the Stanovoy Range, along the western slopes of the Dzhugdzhur Mountains, and along the southern border of the Parapol Depression. Geograficznie rosyjski Daleki Wschód wybitnie różni się od przyległej Syberii Wschodniej i dzieli się na trzy obszary: Amursko-Nadmorski, Dolno-Amursko-Ochocki z wyspą Sachalin i Kamczacko-Kurylski Obszar Wulkaniczny, natomiast jego administracyjno-polityczne jednostki to: Kraj Nadmorski, Kraj Chabarowski, obwód sachaliński i obwód amurski. ||||ausgezeichnet||||angrenzenden||Osten||||||Gebiete|Amur|Nadmorski||||||Sachalin||Kamtschatka|Kuril||Vulkanisch||||||||Nadmorski||Chabarowski|Ob|Sachalin||Ob| geographically|Russian|Far|East|distinctly|differs|itself|from|adjacent|Siberia|Eastern|and|divides|itself|into|three|areas||Primorsky|||||||and|||||||||||||||region||||Amur Geographically, the Russian Far East is distinctly different from the adjacent Eastern Siberia and is divided into three areas: Amur-Primorsky, Lower Amur-Ochotsk with Sakhalin Island, and the Kamchatka-Kuril Volcanic Area, while its administrative-political units are: Primorsky Krai, Khabarovsk Krai, Sakhalin Oblast, and Amur Oblast.

Wzmagająca się jasność powoli rozpraszała opary otulające dziewiczą tajgę. |||||пары||| die zunehmende||Helligkeit|||||| increasing|itself|brightness|slowly|was dispersing|vapors|enveloping|virgin|taiga The increasing brightness slowly dispersed the vapors enveloping the virgin taiga. Z mgieł wyłaniały się zadziwiające szczegóły krajobrazu. |туманов||||| from|mists|were emerging|themselves|astonishing|details|landscape Amazing details of the landscape emerged from the mists. Flora właściwa północnej tajdze krzewiła się tutaj obok południowej roślinności wschodnioazjatyckich lasów mieszanych Chin i Indii. |||||||||Vegetation|||||| flora|native|northern|taiga|was thriving|herself|here|next to|southern|vegetation|East Asian|forests|mixed|China|and|India Флора, характерная для северной тайги, процветала здесь наряду с южной растительностью восточноазиатских смешанных лесов Китая и Индии. The flora typical of the northern taiga thrived here alongside the southern vegetation of the mixed forests of East Asia in China and India. Winorośl oplatała świerki ajańskie, a korkowce ussuryjskie, orzechy mandżurskie i krzewy skarłowaciałej aralii rosły obok białych brzóz i limb syberyjskich. Виноградная лоза|||||пробковые деревья|||||||||||||| vine|was wrapping around|spruces|Ajan|and|cork oaks|Ussuri|nuts|Manchurian|and|shrubs|dwarf|aralia|were growing|next to|white|birches|and|larch|Siberian Vines wrapped around the Ajan spruces, while Ussuri cork oaks, Manchurian walnuts, and dwarf aralia shrubs grew next to white birches and Siberian larches. Jak okiem sięgnąć, pięły się ku niebu wierzchołki stuletnich cedrów, złotawozielonych modrzewi daurskich, jodeł o białej korze, a wśród nich odcinały się jaśniejszą zielenią lipy amurskie, wiązy, graby, dęby i klony. ||||||||||||||||||||||||||||||клёны as|far as|I can see|they climbed|themselves|towards|sky|tops|hundred-year-old|cedars|golden-green|larches|Daurian|firs|with|white|bark|and|among|them|they stood out|themselves|brighter|green|linden trees|Amur|elms|hornbeams|oaks|and|maples |||||||||||||||||||||||||||граб||| As far as the eye could see, the tops of hundred-year-old cedars, golden-green Dahurian larches, firs with white bark, and among them, the lighter green of Amur linden trees, elms, hornbeams, oaks, and maples stood out.

Promienie słoneczne coraz głębiej przenikały w mgliste ostępy nadamurskiej tajgi, w której ścieżki wydeptane przez renifery krzyżowały się z tropami tygrysów, a podczas parnego lata jakuckie motyle o skromnym ubarwieniu ustępowały miejsca wielkim, pięknym motylom podzwrotnikowym[2]. ||||||||||||тропы||||||||||||||||||||||| |||||||||||||||||||||||||jakuckie|||||||||| rays|sun|more and more|deeper|they penetrated|into|misty|thickets|along the Amur|taiga|in|which|paths|trampled|by|reindeer|they crossed|themselves|with|tracks|tigers|and|during|muggy|summer|Yakut|butterflies|with|modest|coloration|they gave way|places|large|beautiful|butterflies|subtropical Sunbeams penetrated deeper into the misty thickets of the Amur taiga, where paths worn by reindeer crossed with the tracks of tigers, and during the sultry summer, the modestly colored Yakut butterflies gave way to the large, beautiful subtropical butterflies.

[2] Jakuckie – Leucobrephos middendorfii; podzwrotnikowe – Danais tytia i Papilio raddei. [2] Yakut – Leucobrephos middendorfii; subtropical – Danais tytia and Papilio raddei.

W tej okolicy o wschodzie słońca tygrysy powracały z nocnych łowów do swych legowisk. in|this|area|at|sunrise|sun|tigers|they returned|from|night|hunts|to|their|dens In this area at sunrise, tigers returned from their nightly hunts to their lairs. Wtedy jedynie ptactwo, zadomowione na drzewach, wysoko nad ziemią, odważało się krzykiem zdradzać swoją obecność. then|only|birds|settled|on|trees|high|above|ground|dared|reflexive pronoun|by shouting|to reveal|their|presence Only the birds, settled in the trees high above the ground, dared to reveal their presence with their cries. Tego jednak poranka nawet ptaki za lada szelestem podrywały się do lotu, a dziki zwierz chyłkiem przemykał przez gęstwinę, albowiem odwieczne prawa tajgi zostały naruszone przez najgroźniejszego jej wroga – człowieka. that|however|morning|even|birds|at|any|rustle|they took off|reflexive pronoun|to|flight|and|wild|animal|stealthily|he slipped|through|thicket|because|ancient|laws|taiga|they were|violated|by|most dangerous|its|enemy|man |||||||||||||||||||бо|||||||||| However, that morning even the birds would take flight at the slightest rustle, and wild animals stealthily slipped through the thicket, for the ancient laws of the taiga had been violated by its most dangerous enemy – man.

Oto grupa tropicieli i łowców zwierząt wtargnęła do ostępu i w pobliżu południowego krańca Gór Burejskich[3] rozłożyła się obozem. ||||||вторглась|||||||||||| here is|group|trackers|and|hunters|animals|they invaded|to|outpost|and|in|near|southern|end|mountains|Burey|they set up|reflexive pronoun|camp И вот, группа следопытов и охотников на дичь вторглась в глушь и разбила лагерь у южной оконечности Бурейских гор[3]. Here, a group of trackers and hunters had invaded the reserve and set up camp near the southern end of the Bureya Mountains.

[3] Rozległy obszar górski ciągnący się prawie południkowo i wznoszący się nad dwiema przyległymi doń równinami: Zejsko-Burejską na zachodzie i Dolnoamurską na wschodzie. vast|area|mountainous|stretching|reflexive pronoun|almost|north-south|and|rising|reflexive pronoun|above|two|adjacent|to them|plains|||on|west|and|Dolnoamurskaya|on|east [3] A vast mountain area stretching almost north-south and rising above two adjacent plains: the Zeisko-Bureyski plain to the west and the Lower Amur plain to the east. Pasmo na południu (na granicy rosyjskiego Dalekiego Wschodu) przechodzi poza rzekę Amur i ciągnie się dalej na południe, w Mandżurii, pod nazwą Mały Chingan, często rozszerzaną także na Góry Burejskie. range|in|south|on|border|Russian|Far|East|passes|beyond|river|Amur|and|stretches|itself|further|in|south|in|Manchuria|under|name|Little|Chingan|often|extended|also|to|Mountains|Bureya The range in the south (on the border of the Russian Far East) extends beyond the Amur River and continues further south, in Manchuria, under the name of Lesser Khingan, often also extended to the Bureya Mountains.

Gdy mrok ustąpił, z mgły ścielącej się na leśnej polanie wyłoniły się sylwetki kilku namiotów półkoliście osłoniętych taborem wozów. |||||||||||||||полукругом||| when|darkness|lifted|from|fog|lying|itself|on|forest|clearing|emerged|themselves|silhouettes|several|tents|semicircularly|shielded|train|wagons ||||||||||||силиуети|||||| Когда мрак рассеялся, из тумана, стелющегося по лесной поляне, вырисовались силуэты нескольких палаток, полукругом укрытых от посторонних глаз телегами. When the darkness lifted, silhouettes of several tents emerged from the fog lying on the forest clearing, semi-circularly shielded by a convoy of wagons. Pod wozami, przywiązane do szprych kół, spały kudłate psy. под||привязанные||спицах|||пухнастые| under|wagons|tied|to|spokes|wheels|slept|shaggy|dogs Under the wagons, shaggy dogs slept, tied to the spokes of the wheels. Wewnątrz półkola stały szeregiem podłużne skrzynie-klatki, zamykane drzwiczkami z żelaznych prętów. ||||||||дверцами||| inside|semicircle|stood|in rows|long|||closed|doors|made of|iron|bars Inside the semicircle stood long crates-cages in a row, closed with iron bar doors. Nieopodal obozowiska pasły się spętane konie. ||||привязанные| nearby|campsite|they grazed|themselves|tied|horses Nearby the campsite, tethered horses were grazing.

Z jednego namiotu wysunął się niski, barczysty mężczyzna ubrany w spodnie i kurtkę z jeleniej skóry. from|one|tent|he emerged|himself|short|stocky|man|dressed|in|pants|and|jacket|made of|deer|skin A short, stocky man dressed in deer skin pants and jacket emerged from one of the tents. Bacznie zlustrował wzrokiem okolicę, ukazując śniadą, skośnooką twarz o małym nosie i wydatnych kościach policzkowych. ||||указывая|||||||||| closely|he scanned|with his gaze|surroundings|showing|dark-skinned|slanted-eyed|face|with|small|nose|and|prominent|bones|cheek Он внимательно просканировал взглядом окрестности, обнаружив раскосое лицо с небольшим носом и выдающимися скулами. He carefully surveyed the surroundings, revealing a dark-skinned, almond-eyed face with a small nose and prominent cheekbones. Z zadowoleniem stwierdził, że mgła opada. with|satisfaction|he stated|that|fog|is lifting He noted with satisfaction that the fog was lifting. Spojrzał w górę. he looked|in|up He looked up. Zachmurzone prawie od dwóch tygodni niebo nareszcie wypogadzało się i jaśniało w promieniach wschodzącego słońca. cloudy|almost|for|two|weeks|sky|finally|it cleared|itself|and|it brightened|in|rays|rising|sun The sky, which had been cloudy for almost two weeks, finally cleared up and brightened in the rays of the rising sun. Pogodny, niemal bezwietrzny świt zwiastował przerwę w letnich deszczach monsunowych[4] przynoszonych przez południowo-wschodni wiatr znad oceanu. clear|almost|windless|dawn|it heralded|a break|in|summer|rains|monsoon|brought|by|||wind|from over|ocean The clear, almost windless dawn heralded a break in the summer monsoon rains brought by the southeast wind from the ocean. Uśmiech pojawił się na twarzy mężczyzny. smile|it appeared|itself|on|face|of the man A smile appeared on the man's face. Był on przewodnikiem i tropicielem w wyprawie urządzonej przez białych łowców dzikich zwierząt, przybyłych z dalekiego zamorskiego kraju. he was|he|guide|and|tracker|in|expedition|organized|by|white|hunters|wild|animals|arrived|from|distant|overseas|country He was a guide and tracker in an expedition organized by white hunters of wild animals, who came from a distant overseas country. Od dawna niecierpliwie oczekiwał na taki właśnie dzień, by zakończyć polowanie na tygrysy. for|long|impatiently|he waited|for|such|just|day|to|finish|hunting|for|tigers He had long been eagerly awaiting such a day to end the tiger hunt. Potem wyprawa łowiecka miała przenieść swój obóz dalej na zachód od Gór Burejskich, poza bezpośredni zasięg letnich deszczów monsunowych, zatrzymywanych przez pasmo górskie. then|expedition|hunting|she was to|move|her|camp|further|to|west|from|Mountains|Bure|beyond|direct|reach|summer|rains|monsoon|held back|by|range|mountain Then the hunting expedition was to move its camp further west of the Bure Mountains, beyond the direct reach of the summer monsoon rains, which are blocked by the mountain range.

Mężczyzna powrócił do namiotu, skąd znów wyszedł na polanę uzbrojony w starą berdankę[5]. man|he returned|to|tent|from where|again|he went out|to|clearing|armed|with|old|Berdanka The man returned to the tent, from where he again went out to the clearing armed with an old Berdanka. Obuty w miękkie unty z jeleniej skóry, ruszył ku gęstwinie. |||сапоги|||||| shod|in|soft|shoes|from|deer|leather|he set off|towards|thicket |||||||||підліску Wearing soft deer leather boots, he headed towards the thicket. W tej właśnie chwili z sąsiedniego namiotu wyjrzał rosły młodzieniec. in|this|just|moment|from|neighboring|tent|he peeked out|tall|young man At that very moment, a tall young man peeked out from the neighboring tent.

– Nuczi[6], dokąd to się tak wcześnie wybierasz? Nuczi|where|that|oneself|so|early|you are going – Nuczi, where are you going so early? Jeśli idziesz na poszukiwanie wytropionych wczoraj tygrysów, to chętnie poszedłbym z tobą! if|you are going|to|search|tracked|yesterday|tigers|then|gladly|I would go|with|you If you are going in search of the tigers that were tracked yesterday, I would gladly go with you! – zawołał po rosyjsku, dogoniwszy tropiciela pochodzącego z tubylczego plemienia Goldów[7]. |||догнав|||||| he shouted|in|Russian|having caught up with|the tracker|coming|from|native|tribe|of the Golds – he called out in Russian, catching up with the tracker from the native Gold tribe.

– Moja sprawdzi, czy amby[8] są i wróci po wasza. my|she will check|if|ambys|are|and|she will return|for|you – I will check if there are amby[8] and will return for you.

[8] Amba – tygrys. Amba|tiger [8] Amba – tiger.

– No tak, niby masz rację Nuczi, ale przy okazji mógłbym upolować coś dla naszych tygrysów. well|yes|supposedly|you have|reason|Nuczi|but|at|opportunity|I could|to hunt|something|for|our|tigers "Well, yes, you have a point Nuczi, but in the meantime, I could hunt something for our tigers." Resztkę dzika rozdzielę im teraz. остаток||разделю|| the rest|of the wild boar|I will divide|to them|now "I'll divide the rest of the wild boar for them now." Muszę je dobrze nakarmić, aby nie hałasowały cały dzień. I must|them|well|to feed|so that|not|they make noise|all|day "I need to feed them well so they don't make noise all day." Sam mówiłeś, że to przeszkadza w łowach – kusił Tomek, mając ogromną ochotę na wypad ze znajomym tropicielem zwierząt. myself|you said|that|it|bothers|in|hunting|he tempted|Tomek|having|huge|desire|for|trip|with|friend|tracker|animals You said it interferes with the hunting – Tomek teased, eager for a trip with his fellow animal tracker.

– Teraz nasza nie może strzelać – stanowczo odpowiedział Nuczi. now|our|not|can|shoot|firmly|he answered|Nuczi – Our one can't shoot now – Nuczi replied firmly. – Nasza musi złapać amby, a potem polować. our|must|catch|ambushes|and|then|hunt |||амби||| – Our one has to catch the ambys, and then hunt. Twoja niech nakarmi amby w klatkach, bo inaczej one złe i głośno krzyczą do innych braci w tajdze. your|let|she feeds|ambushes|in|cages|because|otherwise|they|bad|and|loudly|they scream|to|other|brothers|in|taiga Let yours feed the ambys in the cages, because otherwise they get angry and loudly call to the other brothers in the taiga. Wtedy nic z łowów. then|nothing|from|hunting Then nothing from the hunts.

– Dobrze, Nuczi, zajmę się tygrysami. well|Nuczi|I will take care of|myself|tigers - Alright, Nuczi, I will take care of the tigers.

Gold porozumiewawczo mrugnął okiem do zmarkotniałego młodzieńca, przywiesił strzelbę na pasie przez ramię i żwawym krokiem zaszył się w leśną głuszę. ||мргнул|||подавшегося духом|||||||||проворным|||||| Gold|communicatively|he winked|with an eye|to|gloomy|young man|he slung|rifle|on|belt|across|shoulder|and|brisk|step|he disappeared|himself|into|forest|wilderness Gold knowingly winked at the gloomy young man, slung the rifle over his shoulder, and briskly disappeared into the forest. Tomek z nieukrywanym żalem spoglądał za nim, wszakże w duchu przyznawał mu słuszność. Tomek|with|undisguised|regret|he looked|after|him|however|in|spirit|he admitted|to him|correctness |||||||адже||||| Tomek looked after him with undisguised regret, yet in his heart he acknowledged his correctness. Tutaj, w tajdze nadamurskiej, chwytanie żywych tygrysów odbywało się starym sposobem syberyjskich łowców, to znaczy bez udziału licznej nagonki pomagającej osaczyć zwierzynę. here|in|taiga|near the Amur|catching|live|tigers|it took place|reflexive pronoun|old|way|Siberian|hunters|that|means|without|participation|numerous|drives|helping|to corner|game Here, in the Amur taiga, catching live tigers was done in the old way of Siberian hunters, that is, without the participation of a large hunt helping to corner the game. Pogoń tylko kilku myśliwych z psami za tygrysem była bardzo uciążliwa, szczególnie w okolicy sopek, czyli charakterystycznych wzgórz syberyjskich, często pochodzenia wulkanicznego. pursuit|only|few|hunters|with|dogs|for|tiger|it was|very|burdensome|especially|in|vicinity|small hills|that is|characteristic|hills|Siberian|often|of volcanic|volcanic The pursuit of just a few hunters with dogs after the tiger was very burdensome, especially in the area of the sopeks, which are characteristic hills of Siberia, often of volcanic origin. Kilkutygodniowe tropienie drapieżników w tajdze uwiecznione wprawdzie zostało złowieniem trzech młodych okazów, lecz zmęczenie mocno dawało się myśliwym we znaki. several weeks|tracking|predators|in|taiga|captured|indeed|it was|catching|three|young|specimens|but|fatigue|strongly|it gave|reflexive pronoun|hunters|in|signs Several weeks of tracking predators in the taiga was indeed immortalized by the capture of three young specimens, but the fatigue was strongly felt by the hunters. Deszczowe lato nie było dobrą porą do polowania. rainy|summer|not|it was|good|time|for|hunting A rainy summer was not a good time for hunting. Rozmiękła od nadmiaru wody ziemia utrudniała nużące pościgi. softened|from|excess|water|ground|made difficult|tiring|chases The ground softened by excess water made the exhausting chases difficult. Toteż doświadczony Nuczi radził odłożyć łowy do bliskiej już jesieni, najlepszej na tym obszarze pory roku. therefore|experienced|Nuczi|advised|to postpone|hunts|to|near|already|autumn|best|in|this|area|season|year Therefore, the experienced Nuczi advised to postpone the hunts until the soon-approaching autumn, the best season in this area. Tłumaczył, że po okresie deszczów monsunowych bardzo szybko nieraz ustala się słoneczna i ciepła pogoda, trwająca do końca września lub nawet do początków października. he explained|that|after|period|rains|monsoon|very|quickly|sometimes|settles|itself|sunny|and|warm|weather|lasting|until|end|September|or|even|until|beginnings|October He explained that after the monsoon rains, sunny and warm weather often settles very quickly, lasting until the end of September or even into early October. Pod koniec jesieni, gdy ziemia zaczyna przesychać i przemarzać, łatwiej podróżować z taborem wozów. at|the end|autumn|when|ground|starts|to dry|and|to freeze|easier|to travel|with|train|of wagons At the end of autumn, when the ground begins to dry and freeze, it is easier to travel with a convoy of wagons. Niestety, biali łowcy nie chcieli skorzystać z dobrej rady. unfortunately|white|hunters|not|they wanted|to take advantage|from|good|advice Unfortunately, the white hunters did not want to take the good advice. Utknęli w przesyconej wilgocią tajdze i krążyli po niej jak duchy. they got stuck|in|saturated|with moisture|taiga|and|they wandered|through|it|like|ghosts They got stuck in the moisture-saturated taiga and wandered through it like ghosts.

Tomek ostrożnie rozchylił podwójną skórę pasa i wydobył zwitek papieru. Tomek|carefully|he parted|double|leather|belt|and|he pulled out|roll|paper Tomek carefully pulled apart the double leather of his belt and took out a roll of paper. Wygładził go na kolanie. he smoothed|it|on|knee He smoothed it out on his knee. Był to list od jego ciotecznej siostry, Ireny Karskiej, u rodziców której przez dłuższy czas przebywał w Warszawie po ucieczce ojca za granicę i śmierci matki. it was|that|letter|from|his|cousin|sister|Irena|Karska|at|parents||for|longer|time|he stayed|in|Warsaw|after|escape|father|abroad|border|and|death|mother It was a letter from his cousin, Irena Karska, with whose parents he had stayed for a long time in Warsaw after his father fled abroad and his mother died.

Tomek zaczął czytać: Tomek|he started|to read Tomek started to read:

Warszawa, 10 maja 1907 r. Warsaw|May|year Warsaw, May 10, 1907.

Kochany Braciszku! dear|little brother Dear Brother!

Prawie rok nie odpisywałam na Twoje listy, z takim utęsknieniem przez nas oczekiwane. almost|year|not|I replied|to|your|letters|with|such|longing|through|us|expected I haven't replied to your letters for almost a year, which we have been waiting for with such longing. Ze względu na cenzurę w korespondencji wysyłanej pocztą nie mogłam powiadomić Cię o pewnym tragicznym wydarzeniu. due|to|on|censorship|in|correspondence|being sent|by mail|not|I could|to inform|you|about|a certain|tragic|event Due to censorship in correspondence sent by mail, I could not inform you about a certain tragic event. Dopiero teraz nadarzyła się okazja wysłania listu inną drogą. only|now|it arose|reflexive particle|opportunity|to send|letter|another|way Only now has the opportunity arisen to send a letter by another means. Przyjaciel Ojca wyjeżdża w sprawach handlowych za granicę i podjął się przemycić mój list. |||||||||взялся||принести|| friend|of my father|he is leaving|in|matters|commercial|abroad|border|and|he undertook|reflexive particle|to smuggle|my|letter A friend of my father's is going abroad on business and has taken it upon himself to smuggle my letter. Wyśle go z Niemiec. he will send|it|from|Germany He will send it from Germany.

Kochany Tomku, przede wszystkim muszę wyjaśnić przyczynę mej ostrożności. dear|Tomek|first|all|I must|explain|reason|my|caution Dear Tomek, first of all, I must explain the reason for my caution. Otóż Zbyszek został aresztowany i zesłany na Sybir[9]. well|Zbyszek|he was|arrested|and|exiled|to|Siberia Well, Zbyszek has been arrested and sent to Siberia. Ty, Braciszku, najlepiej zrozumiesz, jak strasznym ciosem było to dla nas wszystkich, a szczególnie dla Matki. you|little brother|best|you will understand|how|terrible|blow|it was|that|for|us|all|and|especially|for|Mother You, dear brother, will understand best how terrible a blow this was for all of us, especially for Mother. Pamiętasz przecież – zawsze bardzo się obawiała wszelkich spisków politycznych. you remember|after all|always|very|oneself|she feared|all|conspiracies|political You remember – she was always very afraid of any political conspiracies. Gdy Pan Smuga zabrał Cię od nas do Twego Ojca, myślała biedaczka, że skończyły się dla Niej utrapienia. |||||||||||||закончились|||| when|Mr|Smuga|he took|you|from|us|to|your|Father|she thought|poor thing|that|they ended|themselves|for|her|troubles When Mr. Smuga took you from us to your Father, the poor thing thought that her troubles were over. Jakże cieszyła się potem, że jesteś bezpieczny z dala od Kraju w czasie rewolucji w Rosji i u nas w Królestwie Polskim![10]. how|she was happy|herself|then|that|you are|safe|from|far|from|Country|in|time|revolution|in|Russia|and|at|us|in|Kingdom|Polish How happy she was then that you were safe far from the Country during the revolution in Russia and here in the Kingdom of Poland! Mawiała wtedy, że Ty masz we krwi rewolucyjnego ducha Twego Ojca i nie usiedziałbyś spokojnie podczas zamieszek. ||||||||||||не|||| She used to say that you have the revolutionary spirit of your Father in your blood and you wouldn't sit still during the riots. Mój Ojciec potakiwał. My Father nodded. Stale nazywa Cię polskim patriotą. always|calls|you|Polish|patriot He always calls you a Polish patriot.

[9] Zesłanie było specjalnym rodzajem kary pozbawienia wolności polegającej na wywiezieniu, czyli tak zwanej deportacji, i przymusowym pobycie skazanego na odległym terytorium państwa lub w jego koloniach. exile|was|special|kind|punishment|deprivation|freedom|consisting|on|deportation|that is|so|called|deportation|and|forced|stay|sentenced|to|distant|territory|state|or|in|its|colonies [9] Exile was a special kind of punishment involving imprisonment by means of removal, known as deportation, and the forced stay of the convicted person in a remote territory of the state or in its colonies. Ten rodzaj kary, nigdy nieistniejący w prawie polskim, był bardzo szeroko stosowany w Rosji carskiej. this|kind|punishment|never|existing|in|law|Polish|was|very|widely|used|in|Russia|imperial This type of punishment, which never existed in Polish law, was widely used in Tsarist Russia. Zesłaniec mógł być skazany na pobyt pod nadzorem policji w ściśle wyznaczonej miejscowości bądź też na katorgę, to jest ciężkie roboty. exile|could|be|sentenced|to|stay|under|supervision|police|in|strictly|designated|locality|or|also|to|hard labor|that|is|heavy|work The exile could be sentenced to stay under police supervision in a strictly designated locality or to hard labor, that is, forced labor. Olbrzymia, słabo jeszcze wówczas zbadana Syberia stanowiła główne miejsce zesłań. enormous|poorly|still|at that time|researched|Siberia|constituted|main|place|exiles The vast, still poorly explored Siberia was the main place of exile. Rząd carski przede wszystkim skazywał na długoterminowe lub bezterminowe zesłanie więźniów politycznych, a u schyłku XIX i na początku XX w. szczególnie działaczy rewolucyjnych. government|tsarist|first|all|sentenced|to|long-term|or|indefinite|exile|prisoners|political|and|at|decline|19th|and|at|beginning|20th|century|especially|activists|revolutionary The tsarist government primarily sentenced political prisoners to long-term or indefinite exile, and at the end of the 19th and the beginning of the 20th century, particularly revolutionary activists. Tysiące bohaterskich rewolucjonistów rosyjskich, jak i patriotów z narodów podbitych przez carską Rosję było wielokrotnie więzionych na Syberii. thousands|heroic|revolutionaries|Russian|as|and|patriots|from|nations|conquered|by||Russia|were|many times|imprisoned|in|Siberia Thousands of heroic Russian revolutionaries, as well as patriots from nations conquered by tsarist Russia, were repeatedly imprisoned in Siberia. Pierwszych Polaków wywieziono na Sybir jako jeńców wojennych po wojnach Stefana Batorego z Moskwą. first|Poles|they were deported|to|Siberia|as|prisoners|war|after|wars|Stefan|Batory|with|Moscow The first Poles were taken to Siberia as prisoners of war after the wars of Stefan Batory with Moscow. Powtarza się to w XVII w., kiedy starcia Polski z Rosją stają się częstsze. it repeats|reflexive pronoun|it|in|17th|century|when|clashes|of Poland|with|Russia|they become|reflexive pronoun|more frequent This repeats in the 17th century, when clashes between Poland and Russia become more frequent. W XVIII w. nastąpiły zesłania Polaków w związku z konfederacją barską i wojnami kościuszkowskimi. in|18th|century|they occurred|exiles|of Poles|in|connection|with|confederation|Bar Confederation|and|wars|Kościuszko Uprisings In the 18th century, there were exiles of Poles in connection with the Bar Confederation and the Kościuszko Uprisings. Rząd carski rozporządzeniem z 29 V 1768 r. rozkazał wziętych do niewoli konfederatów zesłać na Syberię i wcielić do miejscowych garnizonów. government|tsarist|decree|from|May|year|he ordered|taken|to|captivity|confederates|to exile|to|Siberia|and|to incorporate|to|local|garrisons The Tsarist government, by decree on May 29, 1768, ordered the captured confederates to be exiled to Siberia and incorporated into local garrisons. Dziesiątki tysięcy Polaków zesłano tam po powstaniach w latach 1831 i 1863. tens|thousands|of Poles|they were exiled|there|after|uprisings|in|years|and Tens of thousands of Poles were exiled there after the uprisings in 1831 and 1863. U schyłku XIX w. na Syberię znów zaczęli napływać polscy skazańcy za swą pracę społeczną i wolnościową w kraju, a w czasie pierwszej wojny światowej polscy jeńcy wojenni. at|the end|19th|in|to|Siberia|again|they began|to flow in|Polish|convicts|for|their|work|social|and|freedom|in|country|and|in|time|first|war|world|Polish|prisoners|of war At the end of the 19th century, Polish convicts began to flow into Siberia again for their social and freedom work in the country, and during the First World War, Polish prisoners of war.

Oczywiście Zbyszek, Witek i ja pragnęliśmy Ciebie naśladować. of course|Zbyszek|Witek|and|I|we wanted|you|to imitate Of course, Zbyszek, Witek, and I wanted to imitate you. Po zawierusze 1905 roku wiele nadarzyło się ku temu okazji. after|turmoil|year|many|it arose|itself|towards|that|opportunities After the turmoil of 1905, many opportunities arose for this. Studenci, a za ich przykładem i uczniowie szkół średnich rozpoczęli strajki szkolne, domagając się nauczycieli Polaków i nauczania w języku polskim. students|and|after|their|example|and|students|schools|high|they started|strikes|school|demanding|themselves|teachers|Polish|and|teaching|in|language|Polish Students, and following their example, high school students began school strikes, demanding Polish teachers and education in the Polish language. Zbyszek z grupą przyjaciół urządzili strajk w swojej szkole. Zbyszek|with|group|friends|they organized|strike|in|his|school Zbyszek and a group of friends organized a strike at their school. Dyrektor przestraszony buntem wezwał żandarmów. director|frightened|rebellion|he called|gendarmes The director, frightened by the rebellion, called the gendarmes. Aresztowali wielu uczniów, a wśród nich Zbyszka. they arrested|many|students|and||| They arrested many students, including Zbyszek. Przyznał się do zorganizowania strajku, aby w ten sposób osłonić przyjaciół przed represjami. he admitted|himself|to|organizing|strike|in order to|in|this|way|to shield|friends|from|reprisals He admitted to organizing the strike in order to protect his friends from reprisals. Nawet go nie sądzono. even|him|not|they judged He wasn't even tried. Po prostu w trybie administracyjnym zesłano na Sybir. after|just|in|mode|administrative|they exiled|to|Siberia He was simply exiled to Siberia in an administrative procedure. Tylko jeden jedyny raz napisał do nas z Nerczyńska, przeznaczonego mu na miejsce zesłania. only|one|only|time|he wrote|to|us|from|Nerchinsk|designated|to him|to|place|exile Only once did he write to us from Nerchinsk, which was designated as his place of exile. Podobno otrzymał zajęcie w składzie futer u kupca Naszkina, lecz z listu biła bezgraniczna tęsknota za domem i Krajem. supposedly|he received|job|in|stock|furs|at|merchant|Naszkin|but|from|letter|it beat|boundless|longing|for|home|and|country He supposedly got a job in a fur store with merchant Naszkin, but the letter radiated boundless longing for home and the Country. Biedny chłopiec! poor|boy Poor boy! Zapewne potrzebuje pomocy. surely|he needs|help He surely needs help. Kto wie, czy go jeszcze kiedyś ujrzymy… who|knows|if|him|still|someday|we will see Who knows if we will ever see him again...

Tomek nie dokończył czytania listu, przecież i tak już znał na pamięć każde zawarte w nim słowo. Tomek|not|he finished|reading|the letter|after all|and|so|already|he knew|by|heart|every|contained|in|it|word Tomek did not finish reading the letter, after all, he already knew every word in it by heart. Złożył go starannie, wsunął do schowka w pasie. he folded|it|carefully|he slid|into|the compartment|in|the belt He folded it carefully and tucked it into the waistband. Zasępiony rozmyślał o niezwykłym splocie wydarzeń, które rzuciły ich w tajgę syberyjską. |||необычном|||||||| frowning|he was thinking|about|extraordinary|intertwining|events|that|they threw|them|into|taiga|Siberian Pensive, he contemplated the unusual chain of events that had thrown them into the Siberian taiga.

[11] Alwar – miasto leżące w północno-zachodnich Indiach w stanie Radźasthan, na południe od Delhi; dawniej siedziba maharadży. Alwar|city|located|in|||India|in|state|Rajasthan|to|south|of|Delhi|formerly|seat|of the maharaja [11] Alwar – a city located in northwestern India in the state of Rajasthan, south of Delhi; formerly the seat of a maharaja.

Nie mniej od Wilmowskich przejęli się tragicznym wydarzeniem ich przyjaciele – Jan Smuga i bosman Tadeusz Nowicki. not|less|than|the Wilmowskis|they were affected|themselves|tragic|event|their|friends|Jan|Smuga|and|bosun|Tadeusz|Nowicki No less than the Wilmowskis, their friends Jan Smuga and bosun Tadeusz Nowicki were affected by the tragic event. Przecież każdy z nich poniósł jakąś ofiarę w walce z zaborczym rosyjskim caratem. ||||||||борьбе|||| surely|everyone|of|them|he/she/it suffered|some|sacrifice|in|fight|against|expansionist|Russian|tsardom After all, each of them made some sacrifice in the fight against the greedy Russian tsarist regime. Wilmowski i bosman musieli uciekać z kraju zagrożeni aresztowaniem. Wilmowski|and|bosun|they had to|escape|from|country|threatened|arrest Wilmowski and the bosun had to flee the country threatened with arrest. Przyrodni brat Smugi został zesłany na Sybir. half|brother|of Smuga|he was|exiled|to|Siberia Smuga's half-brother was exiled to Siberia. Cóż z tego, że dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności zdołał umknąć z zesłania? what|from|this|that|thanks to|happy|coincidence|circumstances|he managed to|escape|from|exile What good is it that, thanks to a fortunate turn of events, he managed to escape from exile? I tak przecież przypłacił to życiem. and|so|after all|he paid|it|with his life And yet he paid for it with his life. Spełniając jego ostatnią wolę, udali się do dalekich gór Ałtyn-tag, aby zabrać ukryte przez niego przypadkowo znalezione złoto. fulfilling|his|last|will|they went|themselves|to|distant|mountains|||in order to|take|hidden|by|him|accidentally|found|gold Fulfilling his last will, they went to the distant Altai mountains to retrieve the gold he had accidentally found and hidden. Połowa skarbu miała być przeznaczona na pomoc dla polskich zesłańców na Syberii. half|treasure|she was to|be|allocated|for|help|for|Polish|exiles|in|Siberia Half of the treasure was to be allocated to help Polish exiles in Siberia. Cała wyprawa, pełna trudów i niebezpieczeństw, zakończyła się niepowodzeniem. entire|expedition|full of|hardships|and|dangers|it ended|itself|failure The entire expedition, full of hardships and dangers, ended in failure. Rumowisko skalne pochłonęło złoto. rubble|rocky|it swallowed|gold The rock debris swallowed the gold. Zaledwie wrócili pokonani przez przeciwności losu, znów się dowiedzieli o nowym aresztowaniu i zsyłce. barely|they returned|defeated|by|adversities|of fate|again|themselves|they learned|about|new|arrest|and|exile They had just returned defeated by the adversities of fate, and again learned of a new arrest and exile. Na wspólnej naradzie z przyjazną im księżną Alwaru i jej bratem Panditem Davasarmanem, który brał udział w wyprawie do gór Ałtyn-tag, postanowili pomóc Zbyszkowi w ucieczce z Syberii. at|joint|meeting|with|friendly|to them|princess|Alwara|and|her|brother|Pandit|Davasarman|who|he took|part|in|expedition|to|mountains|||they decided|to help|Zbyszek|in|escape|from|Siberia At a joint meeting with their friendly Duchess Alwaru and her brother Pandit Davasarman, who had participated in the expedition to the Altai Mountains, they decided to help Zbyszek escape from Siberia. Los Polaków wydał się księżnej podobny do historii Hindusów rządzonych przez Anglików. fate|of Poles|it seemed|to her|princess|similar|to|history|of Hindus|ruled|by|English The fate of the Poles seemed to the duchess similar to the story of the Indians ruled by the English. Rozumiejąc ich położenie, zaofiarowała Wilmowskim swój jacht dalekomorski, aby w ten sposób ułatwić uprowadzenie zesłańca. understanding|their|situation|she offered|to the Wilmowskis|her|yacht|ocean-going|in order to|in|this|way|to facilitate|abduction|of the exile |||||||||||||викрадення| Understanding their situation, she offered the Wilmowskis her ocean-going yacht to facilitate the abduction of the exile. Natomiast Pandit Davasarman zaproponował swój udział w wyprawie. however|Pandit|Davasarman|he proposed|his|participation|in|expedition However, Pandit Davasarman offered his participation in the expedition. Była to niezwykle cenna pomoc, ponieważ jako pundyta, czyli specjalnie wyszkolony przez Anglików do odbywania ekspedycji geograficznych do nieznanych krajów Azji, miał olbrzymie doświadczenie podróżnicze. |||||поскольку||пундита||||||||||||||||| it was|that|extremely|valuable|help|because|as|pundit|that is|specially|trained|by|the English|to|undertaking|expeditions|geographical|to|unknown|countries|Asia|he had|huge|experience|travel This was an extremely valuable assistance, as he was a pundit, specifically trained by the British to undertake geographical expeditions to unknown countries in Asia, and he had vast travel experience. Ponadto dysponowanie statkiem umożliwiało im swobodne poruszanie się po morzu i uniezależniało od powszechnie używanych wówczas środków komunikacyjnych, będących pod nadzorem władz. moreover|having|a ship|it enabled|them|free|movement|oneself|through|the sea|and|it made independent|from|commonly|used|at that time|means|of communication|being|under|supervision|authorities Moreover, having a ship allowed them to move freely at sea and made them independent of the commonly used means of communication at the time, which were under government supervision.

Smuga i Wilmowski utrzymywali stosunki handlowe ze znanym w całym świecie Hagenbeckiem, właścicielem przedsiębiorstwa sprowadzającego z różnych krajów świata dzikie zwierzęta do ogrodów zoologicznych i cyrków. Smuga|and|Wilmowski|they maintained|relations|trade|with|known|in|whole|world|Hagenbeck|owner|company|importing|from|various|countries|world|wild|animals|to|zoos|zoological|and|circuses Smuga and Wilmowski maintained trade relations with the world-renowned Hagenbeck, the owner of a company that imported wild animals from various countries to zoos and circuses. Dzięki temu udało im się uzyskać jego poparcie urządzenia wyprawy łowieckiej na Syberię. thanks to|this|they managed|to them|reflexive particle|to obtain|his|support|organizing|expedition|hunting|to|Siberia Thanks to this, they managed to gain his support for organizing a hunting expedition to Siberia. Mimo to Wilmowski i bosman, jako poszukiwani przez policję carską, nie mogli się udać na tereny rosyjskie pod własnymi nazwiskami. despite|that|Wilmowski|and|bosun|as|wanted|by|police|tsarist|not|they could|reflexive particle|to go|to|territories|Russian|under|own|surnames Nevertheless, Wilmowski and the bosun, being wanted by the Tsarist police, could not go to Russian territories under their own names. Toteż Davasarman, wykorzystując swe wpływy u władz angielskich w Indiach, postarał się o dokumenty, w których Wilmowski figurował jako „obywatel angielski Brown, preparator skór zwierzęcych”, a bosman jako „Niemiec Brol, pogromca zwierząt”. ||||||||||||||||||||||||||||||погромца| therefore|Davasarman|using|his|influences|with|authorities|English|in|India|he tried|reflexive particle|for|documents|in|which|Wilmowski|he was listed|as|citizen|English|Brown|preparator|skins|animal|and|bosun|as|German|Brol|hunter|animals Therefore, Davasarman, using his influence with the English authorities in India, arranged for documents in which Wilmowski was listed as "English citizen Brown, fur animal preparer," and the bosun as "German Brol, animal hunter." Tak więc pod pretekstem łowienia okazów fauny syberyjskiej wyprawa uzyskała zezwolenie władz rosyjskich na polowanie w tajdze Dalekiego Wschodu. so|therefore|under|pretext|of hunting|specimens|fauna|Siberian|expedition|it obtained|permission|authorities|Russian|for|hunting|in|taiga|Far|East Thus, under the pretext of hunting specimens of Siberian fauna, the expedition obtained permission from the Russian authorities to hunt in the taiga of the Far East. Obecnie od około dwóch miesięcy tropili tygrysy i głowili się, w jaki sposób mają upozorować konieczność dotarcia do Nerczyńska, leżącego w Kraju Zabajkalskim. currently|for|about|two|months|they were tracking|tigers|and|they were pondering|themselves|in|what|way|they have to|to feign|necessity|reaching|to|Nerczyńsk|located|in|region|Transbaikal Currently, for about two months, they had been tracking tigers and pondering how to simulate the necessity of reaching Nerchinsk, located in the Trans-Baikal region. Nie tylko bezkresna i często zupełnie bezdrożna kraina utrudniała im wykonanie niebezpiecznego przedsięwzięcia. not|only|boundless|and|often|completely|roadless|land|it was hindering|them|execution|dangerous|undertaking Not only did the vast and often completely roadless land make it difficult for them to carry out the dangerous undertaking.

PAR_TRANS:gpt-4o-mini=7.37 PAR_CWT:AvJ9dfk5=18.8 en:AvJ9dfk5 openai.2025-02-07 ai_request(all=90 err=0.00%) translation(all=179 err=0.00%) cwt(all=2510 err=2.87%)